Kosmik nurlar

Elektr tokining havo orqali sirqib isrof bo‘lishi, elektr energiyasi uzatish tarmoq loyihachi muhandislari uchun muammo sifatida yuzaga chiqishidan ancha avvalroq, ba'zi fizik mutaxassislar, havoning elektr o‘tkazuvchanligidek tushunarsiz jumboq bilan qiziqib qoldilar. Avvaliga takomillashmagan asboblar - yaproqli elektroskoplar, keyinchalik ancha mukammal bo‘lgan tolali elektrmetrlar nuqul dastlabki zaryadlarini yo‘qotar edi, shu bilan birga, asbob aerostatda baland ko‘tarilgan sari, bu sirqish orta borardi. Avstriyalik olim V. Gess, havo molekulalarini zaryadlangan ionlarga bo‘lib tashlaydigan qandaydir singuvchi nurlanish aynan koinotdan kelishini 1913-yilda isbotlab berdi.

1927-yilda rus fizigi Skobeltsin, magnit maydonli Vilson kamerasida ayrim izlarni, so‘ngra esa magnit maydonda deyarli og‘maydigan tez zaryadlangan zarralar guruhlarini sezib qoldi. Boshqa olimlarning yangi tajribalari yuqori singuvchanlik xususiyatlarining ham, kosmik nurlar modda bilan ta'sirlashganda ularning odatdan tashqari o‘zgarishlarining ham "aybdori" aynan juda yuqori (milliardlarcha elektron volt) energiyali zaryadlangan zarralar ekanligiga shubha qoldirmadi.

1990-Yilgi Xalqaro Harorat Shkalasi (XHSh-90)

1990-yilgi Xalqaro Harorat Shkalasi (XHSh-90), 1989 yilda, 18- O‘TXK talabiga binoan, 1968 va 1948-yillarda qabul qilingan Xalqaro Amaliy Harorat Shkalasi (XAHSh-68, XASh-48), hamda, 1927 yildagi Xalqaro Harorat Shkalasi (XHSh-27) larning o‘rnini bosuvchi shkala sifatida, o‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi tomonidan joriy qilingan edi. Ushbu XHSh-90 ham, avvalgilariga o‘xshaydi, lekin unda, tayanch nuqtalar uchun, yanada aniqroq qiymatlar belgilanganligi, hamda, keng diapazonlarda qo‘llash imkoniyati va termodinamik shkalaga yana ham yaqinroq ekanligiga ko‘ra, ancha takomillashgandir. Bu shkalada ham, termodinamik harorat T ning birligi kelvin, K bo‘lib, u suvning uchlanma nuqtasining termodinamik haroratining 1/273.16 qismi sifatida qabul qilingan. Bu harorat, mazkur shkala uchun yagona tayanch nuqtasi hisoblanadi va u, termometrlarni XHSh-90 ga ko‘ra sozlashda asosiy o‘rin tutadi.

Qopqondagi pishloq (yoki, moliyaviy piramida haqida)

Bundan to‘rt-besh yil muqaddam Farg‘onada asosan yoshlarni va qisman katta yoshdagilarni o‘z girdobiga tortgan bir narsa avj olgan edi. O‘shanda mening ham bir necha do‘stlarim bunga aralashib qolib keyin ancha afsuslanib yurishdi. Yaxshiki tegishli idoralar tezkor choralar ko‘rib, qalloblikning payini qirqishdi. Biroq ular, ancha munchasini chuv tushurib ulgurishgan edi..

O‘zlarini allambalo tushunarsiz ajnabiy tildagi bolaxonali nomlar bilan atab olgan bir firma, arzimagan buyum va mayday-chuydalarni falon pulga sotar, bunda sotib oluvchilarga ham qandaydir usullarni tavsiya etib, tez boyib ketishga va'dalar berar edi. Firmachilar bir binoni ijaraga olib, bashang kiyingan holda, tillarida rasmiy jumlalarni qo‘llab, odamlarni (tuzog‘lariga ilingan bechoralarni desa yanglishmagan bo‘laman) boplab laqillatib, qo‘ynilarini puch yong‘oqqa to‘ldirib, oqibatda esa, arzimas buyumlarini falon so‘mga pullab olishar edi. Matbuotda bunday holatni "Moliyaviy piramida" deb atashadi. Ya'ni, piramida kabi, yuqoridan pastlagan sari kengayib, tarmoq yoyib boradi. Foydani esa faqat eng yuqoridagi, piramidaning cho‘qqisidagi(lar) ko‘radi. Ular taklif qilayotgan tez boyish sxemasi esa ancha sodda:

Siz bu firma taklif qilayotgan biror buyum yoki xizmatni sotib olasiz. Bu narsalar arzon emas, masalan, kuchni ko‘paytiradigan g‘ayritabiiy xususuiyati bor bir allambalo shishaga o‘xshagan matoh 650$ turadi. Ular taklif qilayotgan buyumlar orasida eng arzoni mana shu. Qolaversa, ularda qandaydir sanoqli sondagi Misr tilla tangalarimiey, qanaqadir taqinchoqlar va ho kazolar, yirik shaharlarga sayohatlar mavjud. Xullas, shulardan birini sotib olasiz va shu bilan birga firmaga a'zo bo‘lasiz. Keyin esa, o‘zingizga o‘xshaganlardan yana uchtasini topib kelasiz. Ular ham o‘sha narsalardan sotib olishadi. Ularni siz olib kelganingiz uchun, firmachilar, siz olib kelgan haridorlarning qilgan harid summasidan, adashmasam chorak qismini sizga berishadi. Keyin esa, ular ham o‘zlari uchun uchtadan haridor topib kelishadi. Ulardan ham, sizga foyda tariqasida ma'lum ulush tegadi. Shu tarzda piramida davom etaveradi. Qarabsizki siz boyib ketasiz. Faqat dastlabki, haridni qilib, o‘zingizga uch nafar haridor topib kelib ularni ham buyumlardan sotib olishga ko‘ndirsangiz bas.

Shoshiltiruvchilar...

Ko‘plab kimyoviy ishlab chiqarishlarda, texnologik jarayonlarning asosini KATALIZ tashkil etadi. o‘z tanamizdagi fermentlar haqida eslab ko‘rsak esa, katalizatorlar, tirik organizmlar hayoti uchun ham eng va o‘ta muhim moddalar hisoblanadi. Ushbu maqolada, aynan katalizator moddalarning qanday qilib kimyoviy reaksiyalarni tezlashtirishi hamda, ularning ta'sir mexanizmlari haqida ma'lumot beramiz. Maqolada qiziqarli tarixiy ma'lumotlarga ham ega bo‘lishingiz mumkin.

Kimyoga ixtisoslashgan oliy o‘quv yurtlarida talabalarning laboratoriyalarda olib boradigan ilk mustaqil kimyoviy tajribalaridan biri - Bertolle tuzini qizdirish orqali kislorod olishdan iborat. Agar tajribada faqat Bertolle tuzini qizdirish bilan cheklanib qolinsa ham, albatta kislorod hosil bo‘laveradi, biroq, buning uchun ancha yuqori harorat, demakki ko‘p energiya, hamda, uzoq muddat sarflanishi lozim bo‘ladi. Shu sababli ham yosh kimyogar, yoki ustozidan, yoki qo‘llanmalardan, reaksiyani tezlatish maqsadida, jarayonga marganes ikki oksidini ham jalb etish haqida ko‘rsatma oladi. Ushbu aralashma reaksiyaga jalb qilingach, kislorod ajralib chiqishi tezroq, ko‘proq va nisbatan past haroratlarda yuz bera boshlaydi.