Eng katta koeffitsiyentlar

Kimyoga oid tenglamalarni ko‘rganingingizda albatta ularda qo‘llanadigan koeffitsiyentlarga e'tibor bergansiz. Kimyo sohasi mutaxassislari ularsiz deyarli ishlay olishmaydi. Fan o‘qituvchilari ham oliygoh va o‘rta-maxsus bilim dargohlarida ta'lim olayotgan, bo‘lajak kimyogarlardan, kimyoviy tenglamalardagi keoffitseintlarga jiddiy e'tibor qaratishni talab qilishiadi. Bu koeffitsiyentlar nima uchun kerak o‘zi? Axir ularni to‘g‘ri qo‘ya olish shunchalik muhimligidan, ba'zan kerakli koeffitsiyentlarni qo‘yish anchayin mushkul va vaqt oluvchi mashg‘ulotga ham aylanishi mumkin. Kimyo fanini o‘qitishga bag‘ishlangan horijiy jurnallardan birida (uning asosiy mushtariylari kimyo o‘qituvchilari bo‘lishgan) mharrir quyidagicha kimyoviy formula uchun mos koeffitsiyentlarni qo‘yishni topshiriq sifatida chop etgan va birinchi bo‘lib to‘g‘ri javobni yo‘llagan mushtariyga mukofot va'da qilgan:

{Cr[CO(NH₂)₂]₆}₄{Cr(CN₆)₈}+KMnO₄+HNO₈C₂Kr₂O₇+CO₂+KNO₈+Mn(NO₈)₂+H₂O

Albatta, ushbu birikma uchun koeffitsiyentlar tanlashning imkoni yo‘q deguvchilar ham topiladi. Lekin, yaxshilab urinib ko‘rilsa, buni uddalasa bo‘ladi.

Messbauer effekti

Atom yadrosi energiyasi, xuddi atom, molekula va boshqa kvant sistemalarniki kabi, faqat diskret qator qiymatlar olishi mumkin. Ruxsat etilgan energiyali holtalar orasidagi o‘tishlarda yadro elektromagnit to‘lqinlar nurlatadi. Bu to‘lginlarning chastotasi odatda shundayki, ular γ-nurlanishlar sohasida joylashgan bo‘ladi. Tegishli γ-kvantlar yuzdan bir necha millonlargacha elektron volt energiyaga ega bo‘ladi.

Bitta yadro shiqargan γ-nurlanish xuddi shunday boshqa yadro tomonidan yutiladimi? Go‘yo γ-kvant energiyasi aynan uyg‘ongan va asosiy (uyg‘onmagan) holatlar energiyalari farqiga teng va bunday kvantlar yadro tomonidan oson yutilishi lozim edi. Biroq odatda hω=E₁−E₀ shart bilan xarakatlanuvchi rezonans yutilish kuzatilmaydi. Buning sababi tepish energiyasidadir.

Miltiqdan otayotganda, o‘qning uchib chiqib ketishi barobarida, impulsning saqlanish qonuniga ko‘ra, miltiqning o‘zi ham orqaga tepadi va demak qandaydir energiya ham oladi.

Inert gazlar

1962-yilda kimyoga bag‘ishlangan ilmiy jurnallarda ilk bora XePtF₆, XeF₂, XeF₄, XeF₆ kabi yangi kimyoviy birikmalar formulalari paydo bo‘ldi. Bu ktilmagan hodisa bo‘lib, sababi hali hech kim shu choqqacha inert gazlarning birorta ham kimyoviy birikmalarini ololmagan edi. Davriy jadvalning o‘ng tomonida jolashgan geliy, neon, argon, kripton, ksenon, radon kimyoviy elementlari to‘plami inert gazlar deyiladi.

Inert gazlarning kimyoviy reaksiyalarga kirishishi ularning tarixidagi ikkinchi kutilmagan hodisa bo‘ldi. Birinchi kutilmagan hodisa esa 1894-yildan 1898-yilgacha, ya'ni ushbu elemetlarning kashf etilishi davrida yuz bergan edi. o‘sha vaqtdayoq atmosferaning tarkibi yaxshi o‘rganilgan deb hisoblanardi va unda elementar tabiatning yana noma'lum gazlari borligi hech kimning hayoliga kelmagan edi.

Ionosfera

Balandlik ortgan sari atmosferada gazlarning zichligi tez kamaya boradi. Ayni vaqtda quyosh spektrining ultrabinafsha qismi intensivlashadi. Bu qisqa to‘lqinli nurlanish atom va molekulalarni ionlashga qodir. Bundan hosil bo‘lgan elektron va ionlar mustaqil ravishda harakatlana boshlaydi. Albatta, o‘rtacha olganda har xil ishorali zaryadlar bir-biriga tortishadi va rekombinatsiyalashadi, ya'ni qayta birikadi. Biroq, ionlar konsentratsiyasi kichik bo‘lganda ularning qarama-qarshi ishorali ion yoki elektron bilan uchrashishi uchun ko‘p vaqt talab qilinadi. Bu vaqt (soatlar va hatto kunlar) mobaynida quyosh nurlanishi ko‘p yangi ionlar hosil qilishga ulguradi. Natijada har qaysi balandlikda elektronlar va ionlarning ma'lum konsentratsiyasi vujudga keladi. Turgan gapki, bu kunning qaysi vaqti ekanligiga ham bog‘liq bo‘ladi. Chunki ionlar tunda faqat rekombinatsiyalashadi.