DAWN sayyoralararo avtomatik stansiyasi Serera mitti sayyorasiga yetib bordi

2015-yilning 6-mart kuni NASAning DAWN koinot kemasi mitti sayyora - Sereraga yetib bordi va uning atrofida aylanish orbitasiga chiqishga muvaffaq bo'ldi. 2015-yilga mo'ljallangan dasturning ilk bandlariga ko'ra, Dawn Serera orbitasida 2015-yilning iyul oyigacga faoliyat ko'rsatishi ko'zda tutilgan. Avvallari fazoga uchrilgan sayyoralaro avtomatik fazo stansiyalaridan faqrli o'laroq, Dawn o'ziga belgilangan vazifalar yuzasidan tashrif buyurishi lozim bo'lgan osmon jismlari - Vesta asteroidi hamda Serera mitti sayyorasini "uchib o'tish" yo'nalishida, ya'ni, yaqinidan uchib o'tayotib o'rgnadigan apparat sanalmaydi. Balki u o'zi yo'nalgan osmon jismi orbitasi atrofida ma'lum muddat aylanib, keyin esa navbatdagi manzil tomon yo'l oladigan fazoviy apparat sanaladi. Xususan u, Sereraga yetib borgunicha, Vesta asteroidi atrofidas deyarli bir yil aylanib, undasn keyingina, aniqrog'i, 2012-yil sentyabrida mitti sayyoraga yo'l olgan edi.

Dawn sayyoralararo apparatining asosiy maqsadi Vesta asteroidi va Serera mitti sayyorasini o'rganishdan iborat bo'lib, bu apparat 2007-yilning 27-sentyabr kuni Kanaveral kosmodromidan Delta-2 7925H raketa eltuvchisi tomonidan uchirilgan edi. Parvoz vaqtidagi massasi 725 kg bo'lgan. o'rganish uchun Vesta va Serera tanlanishining sababi sifatida esa, NASA mutaxassisari tomonidan, bu ikki osmon jismining bir-biriga qarama-qarshi turdagi asteroidlar sinfiga mansubligi bilan izohlashgan edi. Ya'ni, Vesta asteroidi - yaxlit tog' jinsiga o'xshash, suvsiz osmon jismi bo'lsa, Serera esa - taxminan 100 km gacha bo'lgan qalin muz qatlamiga ega bo'lgan va shaklan sfera shakilga yaqin osmon jismi hisoblanadi. Bundan tashqari, Vesta asteroidi Yer sirtiga yetib keladigan meteoritlarning asosiy manbai sanaladi.

Ko'zlaringga ishonma...

Inson uchun ko'z - uni o'rab turgan dunyo haqidagi asosiy axborot manbai. Biz ko'zlarimizga mutloq ishonishga ko'nikib qolganmiz. "Ko'zlarimga ishonmadim" so'zi, hayratlanishning eng yuqori darajasini ifodalaydi. Odatiy sharoitlarda bunday ishonch o'zini to'liq oqlaydi. Ko'z va bosh miyaning unga bog'liq bo'limlari o'zaro birgalikda, nozik tahliliy apparatni o'zida namoyon qiladi va u bizga juda turli tuman sharoitlarda: yorqin quyosh nurlarida va yorug'lik umuman kam bo'lganida, tinch holatda va tezkor harakatlanish kabilarda beminnat xizmat qiladi. Bizning ko'zimiz to'r pardasida olinayotgan tasvir, hech qanday nuqsonlarsiz namoyon bo'ladi. U yetarlicha ravshan, manzara to'g'ri, to'g'ri chiziqlar - to'g'ri chiziq bo'lib ko'rinadi, buyumlar atrofida kamalaksimon gardish - xromatik aberratsiya yo'q. Shunga qaramay, ko'zlarimizni ideal asbob deb o'ylashimiz o'rinli emas.

Sinchkovlik bilan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatmoqdaki, inson ko'ziga ham linzalardagi barcha nuqsonlar xosdir. Lekin, bizning ongimiz, ko'z to'r pardasidagi nomukammal tasvirdan, bizni o'rab turgan fazo haqidagi to'g'ri tasavvurni hosil qila oladi.

Misol keltiramiz. Uzoqni ko'ra olmaslik holati paydo bo'lgan odam, birinchi marta ko'zoynak taqdi. Dastlabki vaqtlarda u manzarani juda xiralashgan va chaplashib ketgan holda ko'radi. To'g'ri chiziqlar unga qiyshaygan bo'lib, tekisliklar - qiyshiq va qiya bo'lib ko'rinadi. Ba'zan bu yengil bosh aylanishini ham keltirib chiqaradi. Lekin, bir muddat o'tgach, odam, ko'zoynaklar orqali, manzarani ham to'g'ri chiziqlarni ham to'g'ri qabul qila boshlaydi. Atrof uning ko'z o'ngida yana to'g'ri ko'rinishda, xiralashmagan, tiniq holatda namoyon bo'ladi, garchi ko'z to'r pardasidagi tasvir hali-hamon noto'g'ri bo'lsa ham.

Noodatiy sharoitlarda - qachonki ko'zlar mantiqqa to'g'ri kelmaydigan axborot olayotganda, tasvir o'ta keskin bo'lganida, masofa, o'lcham va nisbatlarni to'g'ri chamalash qiyin bo'lganida, yoki, ko'z to'r pardasining ayrim qismlari qandaydir qo'zg'atuvchining davomli ta'siri tufayli charchaganida, bizning miyamiz ham adashishni boshlaydi. Turli xil aldamchi tasavvurlar - ko'z aldanishlari paydo bo'ladi. Shubhasiz, siz o'zingiz ham shunday g'aroyib illuziyalarning turli xillari bilan ko'p marta to'qnash kelgansiz. Biz, ko'zlarimizning qanday qilib xato qilishi haqidagi bir necha tajribalarning tafsilotini keltiramiz. Bundan maqsadimiz, sizning ko'rish hissiyotiga bo'lgan ishonchingizni yo'q qilish emas, balki, timsollarni shakllantirishda, miyaning sintez qila olish xususiyati qanday yuksak ahamiyat kasb etishini isbotlashdir.

Ko'z to'r pardasida ham, xuddi fotoapparatdagidek teskari (to'ntarilgan) tasvir hosil bo'lishini isbotlab beruvchi birinchi tajriba uchun, ikki bo'lak karton, masalan ikkita tabriknoma kerak bo'ladi. Ulardan birida yo'g'on igna bilan, taxminan 0.5 mm atrofidagi tuynuk teshing va uni ko'z oldingizda 2 - 3 sm masofada tutib, u orqali yoritilgan manzaraga - yorug' osmonga yoki chiroqqa qarang. Ikkinchi tabriknomaning chetlari bilan sekin asta ko'z qorachig'ingizni pastdan yuqoriga boshlab to'sing. Ko'zning ko'rish maydonida siz tabriknomaning chetlarining soyasini yuqoridan pastga qarab yo'nalganligini ko'rasiz.

Quyosh tutilishi

2015-yil 20-mart kuni sayyoramizda navbatdagi Quyosh tutilishi hodisasi kutilmoqda. Bu tutilish to'liq tutilish bo'lib, asrimiz boshidan hisoblaganda to'qqizinchi to'liq tutilish hisoblanadi. 20.03.2015 Quyosh tutilishi asosan shimoliy Atlantika va Shimoliy Muz Okeani ustida sodir bo'ladi. Uning qisman tutilish fazasini Afrikaning shimoliy hududlari, Yevropa va Yevroosiyoning shimoliy-g'arbiy qismlarida kuzatish mumkin bo'ladi. Ushbu to'liq fazadagi Quyosh tutilishini quruqlikning juda oz qismida kuzatiladi. Xususan, to'liq tutilish yo'lagiga to'g'ri keladigan quruqlik qismlari sifatida Farer orollari ham Spitsbergen arxipelagini keltirish mumkin xolos. 20-martdagi Quyosh tutilishining maksimal fazasida, Quyoshni to'sib qo'yuvchi Oy diskining Quyosh gardishidan kattaligi 1.0445 gacha yetadi. To'liq tutilish davomiyligi 1337 soniya (2 daqiqa va 47 soniya) ni tashkil qiladi. Soya uzunligi esa, 462.6 km dan iborat bo'ladi. Tutilish Toshkent vaqti bo'yicha soat kunduz 12:40 da boshlanadi. To'liq faza (ya'ni, Quyosh gardishining to'liq tutilishi) Toshkent vaqti bilan 14:09 da Islandiya yaqinidagi Shimoliy dengiz akvatoriyasida yuz beradi. Oy soyasining Yer sirti bo'ylab sayohati, jami bo'lib 4 soat, 9 daqiqa va 21 soniya davom etadi.

Taasufki, bu safargi Quyosh tutilishi vatanimiz hududidan faqat qisman ko'rinadi.

Fiziklar va astronom olimlarni doim ilhomlantiradigan Quyosh tutilishi hodisasi, o'ziga xos, kamyob va ajoyib tabiat hodisasi bo'lib, ilm-fandan yiroq bo'lgan odamlar uchun ham vahimaga soladigan va zavqlantiradigan muhim voqea hisoblanadi. Ilgari zamonlarda Quyosh tutilishidan kishilar qo'rqib, sarosimaga tushishgan bo'lsa, hozirda ilm-fanda andak bo'lsa-da xabardor bo'lgan har qanday shahs, avvalo bunday noyob tabiat hodisasini o'tkazib yubormasdan, uning jozibasidan bahra olisha intiladi.

Leonardo da Vinchi va Abadiy dvigatelning imkonsizligi tamoyili

Abadiy dvigatelning imkonsizligi haqidagi tushuncha fizikaning maktablardayoq o‘quvchilar ongiga singdiradigan eng muhim qoidalaridan biri hisoblanadi. Natijada ko‘pchilikda shunday tushuncha paydo bo‘ladiki, kimki abadiy dvigatelni yasashga harakat qilayotgan bo‘lsa, demak u, yoki savodsiz, yoki, aqldan ozgan degan xulosaga kelinadi. Bunday yondoshuv bilan esa biz, o‘rta asrlar davri olimlarining fan va texnika oldidagi xizmatlarining ahamiyatini nomunosib tarzda pasaytirib qo‘yamiz.

Umuman olganda abadiy dvigatel yasash uchun bo‘lgan urinishlarni tushunish mumkin. Birinchidan, samarador va arzon energiya manbasi bo‘lgan mashinalarni qurish, jamiyatning eng muhim talablaridan biri hisoblanadi. (shunisi qiziqki, antik davrda, turli xil ilmiy maktablar mavjud bo‘lganiga qaramay, abadiy dvigatel yasash g‘oyasi amalda mavjud bo‘lmagan. Sababi oddiy: arzon ishchi kuchi - qullar mehnatidan keng foydalanish.) bu sohadagi dastlabki ixtirolar, turli mamlakatlarda XII-XIII asrlarga taalluqli bo‘lib, u asosan hunarmandchilik ishlab chiqarishining talab va ehtiyojlari bilan bog‘liq. Ikkinchidan, juda kuchli psixologik omil mavjud: kim ushbu muammoni hal qila olsa, butun insoniyatga katta xizmat ko‘rsatgan bo‘ladi va uning nomi asrlar osha ulug‘lanadi. Va nihoyat, uchinchidan, har kim ham tabiatdagi abadiy, to‘xtovsiz harakatlarni kuzatishi mumkin: Oyning, sayyoralarning harakati, daryolarning oqishi kabi. Agar bunday harakat tabiatda mavjud bo‘lsa, nahotki inson, texnik ko‘nikmalar va ilmiy salohiyat orqali, sun'iy abadiy dvigatelni o‘z qo‘llari bilan yasay olmasa? Agar sening modeling ishlamayotgan bo‘lsa, uni mukammallashtirishga intil! Shunday fikrlar, ilm-fan, texnika bilan aloqasi bo‘lgan ko‘plab shaxslarni abadiy dvigatelning loyihasi ustida faol ravishda izlanishga undagan.