Ko'zlaringga ishonma...
Inson uchun ko'z - uni o'rab turgan dunyo haqidagi asosiy axborot manbai. Biz ko'zlarimizga mutloq ishonishga ko'nikib qolganmiz. "Ko'zlarimga ishonmadim" so'zi, hayratlanishning eng yuqori darajasini ifodalaydi. Odatiy sharoitlarda bunday ishonch o'zini to'liq oqlaydi. Ko'z va bosh miyaning unga bog'liq bo'limlari o'zaro birgalikda, nozik tahliliy apparatni o'zida namoyon qiladi va u bizga juda turli tuman sharoitlarda: yorqin quyosh nurlarida va yorug'lik umuman kam bo'lganida, tinch holatda va tezkor harakatlanish kabilarda beminnat xizmat qiladi. Bizning ko'zimiz to'r pardasida olinayotgan tasvir, hech qanday nuqsonlarsiz namoyon bo'ladi. U yetarlicha ravshan, manzara to'g'ri, to'g'ri chiziqlar - to'g'ri chiziq bo'lib ko'rinadi, buyumlar atrofida kamalaksimon gardish - xromatik aberratsiya yo'q. Shunga qaramay, ko'zlarimizni ideal asbob deb o'ylashimiz o'rinli emas.
Sinchkovlik bilan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatmoqdaki, inson ko'ziga ham linzalardagi barcha nuqsonlar xosdir. Lekin, bizning ongimiz, ko'z to'r pardasidagi nomukammal tasvirdan, bizni o'rab turgan fazo haqidagi to'g'ri tasavvurni hosil qila oladi.
Misol keltiramiz. Uzoqni ko'ra olmaslik holati paydo bo'lgan odam, birinchi marta ko'zoynak taqdi. Dastlabki vaqtlarda u manzarani juda xiralashgan va chaplashib ketgan holda ko'radi. To'g'ri chiziqlar unga qiyshaygan bo'lib, tekisliklar - qiyshiq va qiya bo'lib ko'rinadi. Ba'zan bu yengil bosh aylanishini ham keltirib chiqaradi. Lekin, bir muddat o'tgach, odam, ko'zoynaklar orqali, manzarani ham to'g'ri chiziqlarni ham to'g'ri qabul qila boshlaydi. Atrof uning ko'z o'ngida yana to'g'ri ko'rinishda, xiralashmagan, tiniq holatda namoyon bo'ladi, garchi ko'z to'r pardasidagi tasvir hali-hamon noto'g'ri bo'lsa ham.
Noodatiy sharoitlarda - qachonki ko'zlar mantiqqa to'g'ri kelmaydigan axborot olayotganda, tasvir o'ta keskin bo'lganida, masofa, o'lcham va nisbatlarni to'g'ri chamalash qiyin bo'lganida, yoki, ko'z to'r pardasining ayrim qismlari qandaydir qo'zg'atuvchining davomli ta'siri tufayli charchaganida, bizning miyamiz ham adashishni boshlaydi. Turli xil aldamchi tasavvurlar - ko'z aldanishlari paydo bo'ladi. Shubhasiz, siz o'zingiz ham shunday g'aroyib illuziyalarning turli xillari bilan ko'p marta to'qnash kelgansiz. Biz, ko'zlarimizning qanday qilib xato qilishi haqidagi bir necha tajribalarning tafsilotini keltiramiz. Bundan maqsadimiz, sizning ko'rish hissiyotiga bo'lgan ishonchingizni yo'q qilish emas, balki, timsollarni shakllantirishda, miyaning sintez qila olish xususiyati qanday yuksak ahamiyat kasb etishini isbotlashdir.
Ko'z to'r pardasida ham, xuddi fotoapparatdagidek teskari (to'ntarilgan) tasvir hosil bo'lishini isbotlab beruvchi birinchi tajriba uchun, ikki bo'lak karton, masalan ikkita tabriknoma kerak bo'ladi. Ulardan birida yo'g'on igna bilan, taxminan 0.5 mm atrofidagi tuynuk teshing va uni ko'z oldingizda 2 - 3 sm masofada tutib, u orqali yoritilgan manzaraga - yorug' osmonga yoki chiroqqa qarang. Ikkinchi tabriknomaning chetlari bilan sekin asta ko'z qorachig'ingizni pastdan yuqoriga boshlab to'sing. Ko'zning ko'rish maydonida siz tabriknomaning chetlarining soyasini yuqoridan pastga qarab yo'nalganligini ko'rasiz.
Nikolay Kopernik
