Uilyam Garvey

Katta va kichik qon aylanish doirasi

(1578-1657)

Hozirgi kunda oddiy maktab o'quvchisidan tortib, deyarli barcha savodli kishilar uchun kundek ravshan bo'lgan, juda sodda tushuntiriladigan shunday ilmiy haqiqatlar borki, ularni qachonlardir odamlar umuman bilishmagani, odamlardan ba'zilari, ya'ni olimlar bu haqiqatni ochib, hattoki isbotlab berishganida ham u haqida ko'pchilik doimiy shubhada bo'lganini tasavvur qilish mushkul. Shunday yaqqol ilmiy haqiqatlardan biri - tirik organizmlardagi katta qon aylanish tizimi haqidagi haqiqat ayniqsa qiyinchilik paydo bo'lgan va odamlar tomonidan qabul qilinishi ham g'oyat mushkul kechgan.

Deyarli bir yarim ming yil davomida Galen shaxsi va uning ta'limoti butun tibbiyotda katta hukmronlik qildi. Unga ko'ra, odamlar arterial va venoz qonlari - mohiyatan umuman boshqa-boshqa suyuqliklar bo'lib, ulardan birinchisi tanaga harakat va issiqlik, ikkinchisi esa, ozuqa moddalar yetkazib berish uchun xizmat qiladi degan yanglish tushunchada edilar. Boshqacha fikrlar bo'lishi mumkin emas edi. Chunki bu fikrga qarshi fikrni ilgari surgan yoki, unga nisbatan shubhali va yangicha g'oyalarni o'rtaga tashlagan har qanday kishi, xoh u olim, xoh oddiy tabib bo'lsin - o'ta jiddiy jazolanar edi. Galen ta'limoti ortida butun boshli nasroniy cherkovi turardi va o'rta asrlar sharoitida bu ko'pchilik ilg'or fikrli kishilar uchun hayot-mamot masalasiga aylanardi. Masalan, 1533-yilda Ispaniyalik tabib Migel Servet cherkov ruhoniylari tomonidan dahriy deb e'lon qilindi. Sababi u o'zi yozgan tibbiyotga oid risolasida, o'zi kashf etgan kichik qon aylanish tizimi haqida bir necha sahifalik tafsilotlarni bayon qilgan edi. Oqibatda cherkov uni omma ko'z o'ngida "xudo yuz o'girgan" dahriy sifatida, o'zining "bid'atchi" kitobi bilan birgalikda gulxanda yondirildi. Faqat tasodif tufayligina Servet yozgan risolaning uch nusxasi Jenevada saqlanib qolgan edi. Umuman olganda, qon aylanish tizimini tadqiq qilgan ilk olimlar xuddi Migel Servet singari, tom ma'noda cherkovning xurofot va johiliyat alangasida qovurilib chiqishga majbur bo'lishgan. Ular ko'p emas - Migel Servetdan tashqari, Bolonyalik Karlo Ruini, Pizalik Andrea Chezalpino hamda Angliyalik Vilyam Garveylar tirik organizmlarda qon aylanishi tizimlarini ilmiy tekshirgan ilk olimlar hisoblanishadi. Aynan Uilyam Garvey - bu masalada oxirgi nuqtani qo'ygan bo'lib, uning xizmatlari, tibbiyotning keyingi rivoji uchun katta ahamiyatga ega bo'ldi.

NBYGJZ YBCBS

(ZPYWE LSJQUPHSBGJZB IBRJEB)

PSCJUBOWRUBWA TBZUJEBHJ WTICW NBRPMB PSRBMJ TJAMBS WDIWO LSJQUPHSBGJZB, ZB'OJ NBYGJZ YBCBS BMNBTIJOJTI UFYOJLBTJ IBRJEB NB'MWNPU CFSJTIOJ NBRTBE RJMHBO FEJL.

Yuqoridagi ikki satr g'alati yozuvlar nimani anglatishini tushunolmay xunob bo'lmayapsizmi ishqilib? Albatta kimlardadir bu borada ma'lum tushunchalar bordir; lekin saytimizning ko'plab o'quvchilari uchun yuqoridagi so'zlar g'alati va tushunarsiz tuyulishi tabiiy. Boshingizni qotirmay, maqsadga ko'cha qolay: ushbu maqola kriptografiya, ya'ni, kodlash orqali maxfiy xat-xabar almashinish haqida. Mazkur yozuvlarning mazmuni bilan maqola so'ngida tanishishingiz mumkin. Qiziq bo'ladi degan umiddaman.

Agar XX-asr boshlarigacha ham, kriptologiyaning ahamiyati, diplomatik qutqular belgisi yoki, sarguzasht roman yozuvchilarining kitobxonni jalb qilish vositasi sifatida qaralgan bo'lsa, asr o'rtalari va yakuniga kelib u jahondagi deyarli har bir kishi uchun kundalik foydalanadigan oddiy maishiy yumushlar tarkibiga singib ketdi. Shuningdek kriptologiyaning ilmiy, ayniqsa matematik tashkil qiluvchi asosining murakkablik darajasi ortdi.

Xat-xabarni shifrlash va shifrdan yechish anchayin murakkab ish; uning uchun huddi shoxmotchilarniki singari kuchli mantiqiy va aqliy salohiyat talab etiladi.