Gilbert maslalari.
O'tkir matematiklar uchun murakkab muammolar

Olmon matematigi David Gilbert tomonidan 1900-yilda e'lon qilingan 23 ta murakkab matematik masaladan iborat ro'yxat, XX-asr matematiklarining bir necha avlodi uchun ilmiy faoliyatdagi eng oliy maqsad o'laroq gavdalangandi.

1900-yilning 8-avgust sanasida Butunjahon matematiklarining II-xalqaro kongressida olmon matematik olimi David Gilbert (1862-1943) "Matematika muammolari" deb nomlanuvchi tarixiy ma'ruzasini o'qib eshittirdi. Mazkur ma'ruzada 23 ta murakkab matematika masalalar ro'yxat tariqasida beyon qilingan bo'lib, ma'ruzachining ta'rifiga ko'ra, matematika fanining keyingi taraqqiyoti ko'p jihatdan ushbu masalalarning yechilishi bilan uzviy bog'liq bo'lishi taxmin qilingan. Gilbert haq bo'lib chiqdi. U o'sha kongressda bayon qilgan ro'yxatdagi murakkab matematik masalalarning yechimiga keyingi bir necha avlod matematiklar uchun eng oliy ilmiy maqsadga aylandi. Hozirda Gilbert masalalarining aksariyati o'z yechimini topgan, lekin ular ichida hanuz olimlarga tinchlik bermayotganlari ham bor.

Gilbertning o'sha mashhur ma'ruzasidan uch yilcha avvalroq boshqa bir nufuzli olim Anri Puankare (1854-1912) Syurix kongressi uchun shunga o'xshash ma'ruza tayyorlagandi. o'z ma'ruzasida Puankare matematik analiz va matematik fizika orasidagi o'zaro uzviylik masalalariga e'tibor qaratgan bo'lib, ularning hal etilishi ya'ni, isbotlanishi matematika va fizikaning keyingi rivoji uchun ulkan qadam bo'lishini ta'kidlagan.

Parij kongressi uchun Gilbertga shunga o'xshash ma'ruza qilish taklifi bilan chiqishganida, olim bu fikrni Puankarega nisbatan behurmatlik bo'lishini aytib rad etgan edi. Lekin, Gilbertning do'sti va salohiyatda undan kam bo'lmagan boshqa bir matematik olim German Minkovskiy, uni bu borada umuman boshqacha yo'l tutish mumkinligiga ishontirdi. Uning maslahatiga ko'ra, Gilbert o'z ma'ruzasida o'sha davrning eng murakkab masalalari sifatida qaralayotgan, hamda, yaqin kelajak matematiklari hal etishi (isbotlashi) lozim deb qaralgan muammolarni o'rtaga tashlashi kerak edi. Shunday qilib, Minkovskiyning maslahati bilan, Gilbert mana yaqin 100 yildan ziyod vaqtdan buyon dunyo matematiklarini aqlini shoshirib kelayotgan 23 ta muhim va murakkab matematik masalalar ro'yxatini e'lon qildi.

Ionizatsiya potentsiali

Ionizatsiya potentsiali (yoki, ionizatsion potentsial) deb, elektronning atom yoki molekuladan chiqib (uzoqlashib) ketishi uchun zarur bo‘lgan V potentsialga aytiladi. Ionizatsiya potentsialining voltlarda ifodalanuvchi son miqdoriy qiymati ionizatsiya energiyasiga (ya'ni elektronning atom yoki iondan chiqib ketishi uchun zarur energiyaga) teng va u elektrinvolt birligida ifodalanadi. Ionizatsiyaning birinchi potentsiali V₀ ning son miqdoriy qiymati, elektronning neytral atomdan chiqib ketishi uchun zarur energiya miqdoriga teng. Keyingi, ikkinchi elektron endilikda neytral bo‘lmay qolgan atomdan chiqib ketadi, ya'ni undan avval chiqib ketgan birinchi elektronga ko‘ra atom, bir zaryadli musbat ionga aylanib qolgan bo‘ladi. Shu tufayli ionizatsiyaning ikkinchi potentsiali V₂ birinchisidan katta bo‘ladi – (V₂>V₀). Uchinchi, to‘rtinchi va ho kazo elektronning mos ravishdagi ikki zaryadli, uch zaryadli va ho kazo iondan chiqib ketishi uchun muqobil miqdordagi yanada katta ionizatsiya potentsiali zarur bo‘ladi.

Quyidagi jadvalda 20 ta kimyoviy element uchun dastlabki to‘rt ionizatsiya potentsiallari keltiriladi: