Astronomik arqon tortish koeffitsienti...
Astronomiyaga oid kitoblarda Quyosh tizimidagi sayyoralar haqida imkon qadar batafsil ma'lumot keltirishga qaratilgan turli jadvallar albatta mavjud bo'ladi. Bunday jadvallardagi asosiy ma'lumotlar - sayyoraning o'lchamlari, massasi, uning Quyoshdan uzoqligi, tabiiy yo'ldoshlari soni, Quyosh atrofini aylanib chiqish davri, o'z o'qi atrofini aylanib chiqish davri, albedo, zichlik va ho kazo shu kabi tafsilotlardan iborat bo'ladi.
To'g'risi, menga bunday jadvallar va ayniqsa ularda keltirilgan raqamlar juda yoqadi. Har safar yangi bir astronomiya kitobini qo'limga olganimda, biror yangi qiziq ma'lumot chiqib qolar degan umid bilan, zudlik bilan shunday jadvallarni izlay boshlayman. Ba'zan haqiqatan ham avvalgi jadvallardan uchramagan, mutlaqo yangi ma'lumotlarga duch kelaman. Masalan, yaqindagina sayyoralar sirtidagi harorat, atmosfera bosimi, orbital tezliklari singari yangi ma'lumotlar bilan boyitilgan ajoyib jadval qo'limga tushib qoldi. Biroq, nimagadir menda baribir yana va yana yangi ma'lumotlar olishga ishtiyoq uyg'onaveradi va avval bilgan ma'lumotlarimga yana duch kelsam, tezda zerikib qolaman...
Molekulyar-kinetik nazariya
Tashqi bilyardlar konsepsiyasi 1950-yillarda Britaniyalik matematik Bernxard Neyman tomonidan ishlab chiqilgan. AQSHlik matematik Yurgen Mozer esa 1970-yillarda tashqi bilyardlar nazariyasini ajoyib tarzda ta'riflab berdi va uni sayyoralar harakatining soddalashtirilgan modeli tarzida talqin qildi. Tashqi bilyardlar nazariyasi uchun tajriba sifatida ko'pburchak chizib olamiz. x0 nuqtani esa ushbu ko'pburchakdan tashqari o'rnatamiz. Ushbu nuqta biz uchun bilyard sharini urish nuqtasi bo'lib xizmat qiladi. Sharni ko'pburchak tomonga urib yuborsak u to'g'ri chiziq bo'ylab harakatlanib, uchlaridan biriga borib uriladi va unga teginib, yangi nuqta, ya'ni, x1 tomonga yo'naladi. Ko'pburchakning shar kelib urilgan uchi esa x0 va x1 nuqtalar orasidagi kesmaning o'rtasi bo'ladi. Soat strelkasi bo'ylab harakatlanib, yuqoridagi ishni ko'pburchakning hamma uchlari bilan takrorlab chiqamiz.
Yo‘q, shoshilmang. Maqola mashhur fizik olim Isaak Nyuton yotgan beshik haqida emas. Bu - 1960-yillar oxirida paydo bo‘lgan va butun dunyoda ommalashib ketgan suvenir-o‘yinchoqlardan biri xolos. Bu o‘yinchoq shuningdek maktab va kollejlar fizika laboratoriyalari uchun ham ajoyib tajriba vositasi sifatida xizmat qilishi mumkin. "Nyuton beshigi"ni dastavval 1967-yilda ingliz aktyori Saymon Prebbl yasagan bo‘lib, uning ilk konstruksiyasi yog‘ochdan tayyorlangan bo‘lgan. Shu tufayli ham uni "beshik" deb qiyosiy nomlangan. Prebblning o‘zi o‘sha paytlardayoq ushbu suvenir-o‘yinchoqni tijorat maqsadlarida keng ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yib, sotuvga chiqara boshlagan. Nyuton beshigining zamonaviy ko‘rinishlari harakat yo‘nalishi bo‘ylab bir tekislikda tebranuvchi 5 yoki 7 ta metall sharlardan iborat bo‘lib, ular "beshik" ustuniga bir xil uzunlikdagi iplar bilan osib qo‘yilgan bo‘ladi.
