Parovoz
 Paravozning ixtiro qilinishi - rels yo'llari va lokomotivning loyihalanishi bilan chambarchas bog'liqdir. Aytish joizki, rels yo'llari lokomotivdan ko'ra ancha avvalroq paydo bo'lgan. Relslarni dastavval qattiq pishiq yog'ochdan yasashgan va asosan tog'-kon ishlarida, qazilmalarni aravachalarda kon ichkarisidan tashqariga tashib chiqishda foydalanishgan. Tog'-kon ishlarida yog'och relslarning qo'llanishiga oid ilk tarixiy yozuvlarni biz Sebastiyan Myunster qalamiga mansub bo'lgan, 1541-yilda chop etilgan risolada uchratishimiz mumkin. XVIII-asrga kelib, relslarni cho'yandan tayyorlay boshlashgan. Biroq, cho'yan bu borada o'zini unchalik ham oqlamagan. Sababi, cho'yan birmuncha mo'rt metall bo'lib, cho'yan relslar tez qiyshayib, ko'p buzilgan. XIX asr boshlarida esa relslarni yumshoqroq temirdan yasay boshlashgan va shu davrdan boshlab, rels yo'llarini "temiryo'l" deb atash urfga kira boshlagan. Shunga qaramay, uzoq yillar mobaynida temiryo'ldan faqat konlarda ruda tashish uchun foydalanilgan va undan yo'lovchi tashishda foydalanishga o'tish uchun ancha yillar kerak bo'lgan.
Yangilаndi: 23.01.2025 13:57
|
O'lchamlarni taqqoslab...
 Uydan ishgacha yoki, o'qish joyigacha bo'lgan masofaning olisligidan shikoyat qilayotgan odamni hech kuzatganmisiz? Uning uchun dunyodagi eng olis masofa aynan shu masofa bo'lib ko'rinadi. Keling hissiyotlarga berilmay, aslida qaysi masofa eng olis ekani haqidagi infografika bilan tanishib chiqamiz:
Siz maktab fizika kursidan, ulkan astronomik miqyoslar uchun noodatiy o'lchov birligi - yorug'lik tezligidan foydalanilishini bilsangiz kerak. Yorug'lik soniyasiga 299 792458 metr tezlik bilan harakatlanadi. Bu tabiatdagi eng katta tezlikdir va boshqa hech narsa yorug'lik tezligidan tez harakatlana olmaydi. Odatda yorug'lik tezligi 300000 km/soniya tarzida yaxlitlab olinadi. Shu tezlik bilan harakatlanish orqali, yorug'likning bir yil ichida bosib o'tadigan masofasini astronomlar o'z ishlarida o'lchov birligi sifatida qo'llaydilar. Agar erinmay hisoblab chiqilsa, bir yorug'lik yili 9460528400000 km ga teng ekanini aniqlash mumkin. Ya'ni, yorug'lik bir yil ichida shuncha masofani bosib o'tadi.
Shunday mislsiz tezlik bilan harakatlanib, yorug'lik Quyosh tizimini taxminan atiga 10 soat mobaynida kesib o'tadi.
Yangilаndi: 23.01.2025 14:28
Neptunning kashf etilishi
 Sayyora harakatini aniq kuzatib borish va ayniqsa sayyoraning keyingi holatini oldindan aniq bilish - nihoyatda qiyin masala. Agar, o‘zaro tortishayotgan atiga ikkita jism qaralayotgan bo‘lsa, unda ularning tortishish kuchi va harakat trayektoriyalarini aniq hisoblash uchun ilm-fanda nihoyatda sodda va aniq qoidalar to‘plami mavjud. Lekin, o‘zaro tortishayotgan obyektlar atiga bittaga ko‘paysa, ya'ni, uchtagina bo‘lib qolsa ham, ularning o‘zaro ta'sirini hisoblash benihoya qiyin ish bo‘lib qoladi. Endi buning uchun biz bilgan sodda fizik qonuniyatlar va matematik usullar ish bermaydi. Bu matematik isbotlangan haqiqatdir. Shunga binoan, Neptunning kashf qilinishi - inson aql-zakovatining haqiqiy tantanasi, matematikaning asl triumfi bo‘lgan desak zarracha ham mubolag‘a bo‘lmaydi. Neptunning kashf etilishi - matematikadagi o‘zaro ta'sirlar nazariyasi hamda, Nyuton mexanikasining haq ekanini ko‘rsatib bergan, zakovatning chin g‘alabasi bo‘lgan.
Yangilаndi: 01.12.2018 10:44
|
Boy sirti
 Boy sirti 1901-yilda buyuk matematik David Gilbertning tavsiyasiga ko'ra, olmon matematigi Verner Boy (1879-1914) tomonidan aniqlangan. Klyayn butilkasi singari, Boy sirti ham bir taraflama yuzadan iborat bo'lib, qirralari mavjud emas. Boy sirti shuningdek, orientirlanib bo'lmaydigan yuza bo'lib, bu degani, ikki o'lchamli narsa ushbu sirt yuzasida harakatlanishi va o'ziga aks-tasvirlar hosil qiladigan yo'llarni topishi mumkin. Ya'ni, u Boy sirtida harakatlanib borib, boshlang'ich nuqtaga qaytishdan oldin o'zining ko'zgudagi singari aksini kesib o'tadi. Fazoviy geometriyada bu singari orientirlanib bo'lmaydigan yuzalarga shuningdek Klyayn butilkasi va Myobius tasmasi mansubdir.
Ta'rifiga ko'ra, Boy sirti bu - proektiv tekislikning singulyarliksiz uch o'lchamli fazoga o'tishi hisoblanadi. Boy sirtini hosil qilish uchun qator geometrik yo'riqnomalar mavjud. Ularning ayrimlari diskni cho'zish va disk chetlarini Myobius tasmasi bilan birlashtirishdan iborat. Bu jarayonda tekislik o'zini-o'zi aylanib o'tishi mumkin. Lekin uni o'zini-o'zi kesib o'tishi mumkin emas. Aslida Boy sirtini tasavvur qilish juda mushkul. Yaxshiki, zamonaviy kompyuter grafikasi yordamida uni hosil qilish va vizual ko'rish imkoni paydo bo'ldi.
Yangilаndi: 12.02.2025 08:04
Ridberg doimiysi
Muayyan turdagi atomning nurlanish to'lqini uzunligi, kvant sonlarining teskari kvadratlarining ayirmasiga bog'liq bo'ladi.
XIX-asrning ikkinchi yarmida olimlar barcha kimyoviy elementlar faqat o'zigagina xos bo'lgan qat'iy aniq chastota va to'lqin uzunligiga ega yorug'lik nurlari chiqarishini payqab qolishdi. Bunday nurlanish chiziqli spektr hosil qilardi va ushbu spektrga ko'ra, har qanday elementning yorug'lik nuri rangi o'zigagina xos bo'lgan jilvaga ega bo'lardi. Bunga ishonch hosil qilish uchun ko'cha chiroqlariga nazar tashlash kifoya. E'tibor bersangiz, yirik avtomagistrallardagi yoritish chiroqlari odatda sariq rangda nur sochadi. Bu, ularning lampasi natriy bug'lari bilan to'ldirilganligi sababidandir. Biz ko'ra oladigan yorug'lik spektrida aynan natriy elementi hammadan ko'ra intensivroq sariq spektral chiziqlar namoyon qiladi. Natriyning spektrida ikkita sariq chiziq bo'ladi.
Yangilаndi: 28.01.2025 16:18
|
|
Mavzuga oid boshqa mаqоlаlаr...
|
|
|
Maqolaning 48 sahifasi, jami 109 sаhifа |
