Andreas Vezaliy
(1514-1564)
Andreas Vezaliyni haqli ravishda zamonaviy anatomiyaning otasi va anatomiya maktabining asoschisi sifatida hurmat bilan yodga olishadi. U shuningdek hakim sifatida ham o‘z zamonasida yuksak natijalarga erishgan.
Andreas Vezaliy 1541-yilda Bryusselda, oilaviy, avloddan avlodga o‘tib kelayotgan vrachlar sulolasida dunyoga keldi. Uning bobosi va bobosining otasi ham vrach bo‘lishgan. Vezaliyning o‘z otasi esa, imperator Karl V ning saroyida, dorixona amaliyoti bilan shug‘ullangan. Vezaliy avval oddiy maktabda, keyinroq Lyuven shahri universitetida ta’lim oldi. Universitetda u yunon hamda lotin tillarini mukammal o‘rganib, yoshlik yillaridayoq, sharq va g‘arbning buyuk olimlarning mazkur tillarda yozgan asarlarining asliyatlari bilan tanishishga erishdi.  Vezaliy, qamoqda vafot etgan mahkumning ustuxonidan odam skletining namunasini yasab, u asosida yevropadagi eng birinchi anatomik qo‘llanmani yozdi. Andreas Vezaliyni tibbiyot sohasida ayniqsa odam anatomiyasini o‘rganish jiddiy qiziqtirgan. U har qanday bo‘sh vaqtdan, turli hayvonlar, it, mushuk, sichqon kabilarning tana tuzilishini o‘rganishga sarflovchi mashg‘ulot topardi. O‘z bilimlarini mukammallashtirishga intilar ekan, Andreas Vezaliy 17 yoshida Monpelye universitetiga yo‘l oldi. 1533-yilda esa u mashhur anatomiya olimi Yakob Silviyning ma’ruzalarini tinglash uchun, Parij universitetining tibbiyot fakultetida paydo bo‘ldi. Yosh Vezaliy, o‘sha vaqtdayoq, universitetlardagi anatomiya o‘qitilishi usullariga tanqidiy yondoshib, undagi kamchilik va nuqsonlarni qayd etib borgan. Masalan u anatomiya darslarida amaliy ishlarning yo‘qligi, yorib ko‘rishlar (buni aksariyat hollarda cherkov ta’qib ostiga olardi) bajarilmasligi haqida taassuf keltirgan. U o‘zining «Odam tanasi tuzilishi» nomli risolasining kirish so‘zida bu haqida shunday yozadi: «Mening mashg‘ulotlarim hech qachon muvaffaqiyat keltirmagan bo‘lardi... agar, Parijdagi tibbiy amaliyotlarim vaqtida bu ishga o‘z qo‘limni urmaganimda va ... o‘zim bur necha marta, shaxsiy tajribalarimni ommaviy ko‘rsatish uchun, mustaqil ravishda yorib ko‘rishlarni bajarmaganimda...»
Yangilаndi: 19.03.2018 08:17
|
Politexnika lug'ati
Ushbu ensiklopedik shakldagi politexnika lug‘atida texnikaning turli sohalariga, shuningdek, ba'zi tabiiy fanlarga (matematika, fizika, kimyo va boshqalar) oid tushuncha yoki terminlarning ta'iflari (definitsiya), ularga tushuntirishlar, zarur holatlarda esa etimologik ma'lumot, jarayon, mexanizm, asbob, apparat, material, qonun, qoida va boshqalarining vazifasi, ularning qo‘llanish sohalari haqida qisqacha sharh berib o‘tilgan. Lug‘atdan asosiy maqsad kichik hajmdagi maqolalar yordamida keng kitobxonlar ommasining shu masaladagi ehtiyojlarini ma'lum darajada qondirishdir.
Lug‘atda asosan fan va texnikada amalda keng qo‘llaniladigan 4000 dan ortiq tushuncha va termin, shu jumladan, mahalliy materiallar, chunonchi, paxtachilikka oid muhim maqolalar kiritilgan. Lug‘atda 600 dan ortiq terminga rasm va chizmalar berilgan. Tushuncha va terminlarning o‘zbekcha muqobilini berishda o‘zbek tilida nashr etilgan tabiiy fanlarga oid adabiyotlardan foydalanilgan. Ba'zi terminlarning ruscha muqobili qavs ichida keltirilgan.
Yangilаndi: 04.01.2019 13:16
Zivert
Zivert - Xalqaro Birliklar Tizimidagi SI dagi effektiv va ekvivalent ionlanuvchi nurlanish dozasining o'lchov birligi. 1979-yildan e'tiboran fanga joriy etilgan. Birlik, ionlanuvchi nurlanishlarning (radiatsiya) inson salomatligiga ta'sirini o'rganishda katta mehnatlari singgan mashhur shved olimi Rolf Zivert sharafiga shunday atalgan. SI dagi birliklarning nomlarini yozish imlo qoidalariga muvofiq, olim sharafiga atalgan birlikning nomi, so'z boshida kelgan o'rinlardan tashqari, so'z o'rtasi va oxirida, kichik harflar bilan "zivert" tarzida yoziladi. Uning belgisi esa, matn davomidagi har qanday o'rinda katta harflar bilan "Zv" tarzida yoziladi.
Zivertning ta'rifi quyidagicha:
Yangilаndi: 31.01.2025 09:02
|
Termodinamikaning ikkinchi bosh qonuni
Hozirgi zamon fizikasida termodinamikaning ikkinchi bosh qonuni, ikkinchi tur abadiy dvigatelning, ya'ni issiqlikni butunlay ishga aylantirib, davriy ishlaydigan dvigatelning yasash imkonsizligini uqtiradi. Keling, ushbu qonunning ochilishi tarixi va u tufayli insoniyat erishgan boshqa ilmiy-texnik yutuqlar haqida gaplashamiz.
Ingliz Gemfri Devid (1788-1829) 23 yoshidayoq ko'plab ilmiy va ijtimoiy mukofotlar, hamda, professor darajasiga ega bo'ldi. Undan tashqari uni qirollikning eng oliy e'tiroflaridan bir - "ser" unvoni bilan sharaflashdi va London qirollik ilmiy jamiyatining prezidenti etib saylandi. o'zining qisqa umri davomida ko'plab muvaffaqiyatli tadqiqot va tajribalar o'tkazdi. XIX-asr boshlarida Devi noldan past haroratda muzni eritishga muvaffaq bo'ladi. Keyinroq uning tajribalarini rus olimi Petrov takrorladi. Harbiy amaliyotchi Benjamin Tompson (1753-1814) AQSH mustaqilligi uchun bo'lgan urushdan qaytib, Bavariyada graf Rumford unvoni bilan taqdirlandi. U 1798-yili zambarak quvurlarini tayyorlash bo'yicha o'zining' tajribalari bayon qilingan risolani chop ettirdi. Uning tajribalarida, slindr shaklida quyilgan metallni o'rtasini burg'ulab, zambarak quvuri tayyorlash usullari keltirilgan edi. Uning tajribalaridan birida, zambarak quvuri tayyorlash jarayonida, metallni burg'ulayotganida, burg'uning aylanishlari soni daqiqasiga 960 martaga yetganida, slindr harorati 37 °C ga yetgani yozilgan. Mazkur qayd bilan tanishgan Gemfri Devi, fanda hukm surib kelayotgan teplorod haqidagi tushuncha Rumfordning ham, o'zining ham tajribalariga mos kelmasligini fahmladi. Devi, issiqlik paydo bo'lishi hodisasini tushuntirish, uchun o'z nazariyasini taklif etdi. Unga ko'ra, issiqlik bu - jismni tashkil qiluvchi moddalarning tebranma harakati natijasida paydo bo'lib, Devining fikriga ko'ra, gazlar va suyuqliklar uchun zarrachalarning harakati nafaqat tebranma, balki aylanma yo'nalishda ham bo'lishi kerak edi. Devining bu nazariyasi kinetik issiqlik nazariyasi nomini oldi. Shunga o'xshash nazariyani Gustav Yung ham ilgari surgan.
Yangilаndi: 29.01.2025 09:05
Oliy matematikadan amaliy mashg‘ulotlar
Muallif: N.V. Bogomolov
Tarjimonlar: H. Alimov, M. Sagdullayev
Tematik yo‘nalishi: Oliy matematika, masalalar to‘plamlari, amaliy mashg‘ulotlar
Tarixi: Toshkent, "O‘qituvchi" nashriyoti, 1976-yil.
Orbita.Uz taqdim etayotgan elektron nusxa: .Djvu va .pdf formatlaridagi variantlarda, sifatli skanerlangan.
Grafikasi: O‘zbek tili kirill alifbosida.
Yangilаndi: 25.12.2018 15:01
|
|
Mavzuga oid boshqa mаqоlаlаr...
|
|
|
Maqolaning 40 sahifasi, jami 109 sаhifа |
