Orbita . U Z

...Ilm-fan fazosi uzra!

  • Shrift o'lchamini kattalashtirish
  • Odatiy shrift o'lchami
  • Shrift o'lchamini kichiklashtirish
Orbita.uz

Me'yoriy son

07.02.2017 09:47 Muzaffar Qosimov Ma'lumotnomalar - Matematika
E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 3
Juda yomon!A'lo! 

Me'yoriy son

π soni singari sonlarda verguldan keyin keladigan cheksiz raqamlar ketma-ketligidan muayyan davriylik qonuniyatlarini qidirish matematiklar uchun eski ermaklardan biri hisoblanadi. Matematiklar π soni bu - "me'yoriy" son deb taxmin qiladilar. Ya'ni, bunda davriylikning istalgan tugal ketma-ketligi, mutlaq tasodifiy ketma-ketlik uchun qanday ehtimollik kutilgan bo'lsa, xuddi shunday ehtimollik bilan takrorlanadi. XX asrning eng mashhur fantast-yozuvchilaridan biri Karl Sagan qalamiga mansub "Kontakt" romanida, Koinotdan kelgan ongli mavjudotlar doira tasvirini aynan π sonidagi davriy ketma-ketlik tarzida kodlab ifodalashadi. Bu - geometrik shakllarni raqamlar vositasida "chizish" borasidagi eng oddiy va mashhur misollardan biridir. Bunday me'yoriy sonlar borasida shuningdek ayrim falsafiy-teologik mulohazalar ham yuzaga kelganki, ular oddiy kitobxonlarni ham va mutaxassislarni ham birdek qiziqtiradi va o'yga toldiradi. Bunday mulohazalarda ularni yoqlovchilar tomonidan, π soni kabi fizik konstantalarda insoniyat uchun yuborilgan qandaydir "ilohiy" mujdalar yashiringan emish.

Batafsil...
Yangilаndi: 07.02.2025 09:07
 

Telegraf

29.03.2017 17:15 Muzaffar Qosimov Maqolalar - Ixtirolar tarixi
E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 14
Juda yomon!A'lo! 

Telegraf

To XIX-asr o'rtalarigacha bir-birida uzoq shaharlarda va qit'alarda yashovchi odamlar orasida xat-xabar almashinishning yagona vositasi oddiy qog'oz maktublar bo'lgan. Qit'alararo xat tashish paroxodlar orqali amalga oshirilgan. Bunda jo'natuvchi yuborgan xat manzilga yetib borguncha haftalab va b'zan bir oylab vaqt o'tgan. Masalan, Yevropada yuz bergan biror muhim xabar haqida Amerikada faqat ikki hafta o'tib boxabar bo'lishgan. Qit'a ichkarisida esa, xat-xabar almashinuvi choparlar va poyezd orqali yo'lga qo'yilgan edi. Bu ham paroxodda pochta tashishdan unchalik ham tez emasdi. Xullas, insoniyat qandaydir tezkor, iloji boricha tez xabar almashinish vositasiga katta ehtiyoj sezardi. Biroq, elektr tokini inson xizmati uchun bo'ysundirilib, undan xat-xabar almashinishda, ya'ni, telegraf sifatida foydalanishga o'tilmagunicha, odamlar baribir oddiy qog'oz pochtadan yaxshiroq variant topa olishmadi. Telegraf ixtiro qilingach esa, bir-birida boshqa qit'alarda yashovchi odamlar ham bir necha daqiqalar ichida zarur xabarni olish imkoniga ega bo'ldilar.

Batafsil... Mulohaza bildiring
Yangilаndi: 23.01.2025 07:47
 

Hech narsa sanalmaydi

29.06.2018 15:01 Muzaffar Qosimov Maqolalar - Fan tarixidan....
E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 7
Juda yomon!A'lo! 

Hech narsa sanalmaydi

Rim raqamlari allaqachon matematika va moliya tizimida muomaladan chiqib ketgan bo'lsa-da, biroq, ular haqida bilish, yoki, Rim raqamlarida yozilgan sonlarni to'g'ri o'qiy olish o'zi ham hozirda odamga zarar qilmaydigan bilim sanaladi. Menimcha, Rim raqamlarida yozilgan sonni to'g'ri o'qiy olgan odam qandaydir o'z bilimiga nisbatan qoniqish hissini tuysa kerak. Masalan, bu quyidagicha bo'ladi: odam biror tarixiy bino oldidan o'tib borarkan, u yerda "bino MCMXVIII-yilda qurilgan" degan yozuvni uchratadi va uni demak, 1918-yilda qurilgan ekan deb bilib oladi. Shu bilan u o'ziga nisbatan qandaydir hurmat hissini sezadi. Mabodo, bir gala odamlar ichida bu yozuvni o'qiy olgan faqat u o'zi bo'lsa, hamda, yozuvning ma'nosini sheriklariga tushuntirib berolsa, shubhasiz bu odam o'zini shu to'daning eng bilimlisi deb his qilsa ajabmas.

Sonlar va ular ustida amallar borasidagi tushunchalar juda qadim zamonlardayoq odamlar ongida shakllanib ulgurgan edi. Fikrimcha, sayyoramizda son tushunchasi haqida tasavvurga ega bo'lmagan yovvoyi qabilalar ham qolmagan hozir.

Batafsil... Mulohaza bildiring
Yangilаndi: 13.02.2025 08:24
 

Enriko Fermi

23.06.2018 16:12 Muzaffar Qosimov Olimlar - Horijiy olimlar
E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 9
Juda yomon!A'lo! 

Enriko Fermi
(1901-1954)

Aslida Fermini XX-asrning eng buyuk fizigi desak ham aslo xato bo'lmaydi. Chunki, garchi uning dovrug'i Eynshteyn singari mashhurlikka erishmagan bo'lsa-da, lekin, boshqa ko'plab jihatlari bilan, ayniqsa, olingan ilmiy natijalarni dadillik bilan amaliyotga tadbiq qila olishga qaratilgan jiddi-jahdiga ko'ra, Fermi Eynshteyndan birmuncha ustun ham bo'lgan. Uning shogirdlari, "Fermi shunchaki Eynshteynning soyasida qolgandi" - deyishardi.

Haqiqatan ham, Fermi ilmiy faoliyati va shaxsiyatiga diqqat qaratilsa, u fan-texnika mislsiz inqiloblar bilan taraqqiy etgan XX-asr ham favqulodda noyob shaxs ekaniga amin bo'lasiz. Bu asrda fanlar juda-juda tor ichki yo'nalishlarga bo'linib ketdi va o'sha tor fan sohasini o'zlashtirishning o'zi ham kishidan katta ilmiy zehn va salohiyat talab qiladigan bo'ldi. Masalan, endi bu paytga kelib, shunchaki "fizik olim" degan gap o'tmay qolgandi. Uning o'rniga "yadro fizikasi", "optik fizika", "astrofizika" va shu singari ho kazo alohida fundamental fanlar shakllandi. Bu nafaqat fizikada, balki barcha aniq va tabiiy fanlar sohasida shunday bo'ldi. Shunday sharoitda, ilm-fanning deyarli barcha zamonaviy tendensiyalari bilan hamnafas bo'lgan, istalgan fan sohasidagi yetakchi olim bilan tengma-teng bahslasha oladigan universial olim - Enriko Fermi dahosi - ilm-fan ayvoni uchun haqiqiy fenomen edi. Chunonchi fiziklar o'z ixtiyorlari bilan, o'zlari "nazariyotchi fizik" va "amaliyotchi fizik" (yoki, fizik-eksperimentator) kabi "qutb"larga bo'linib olgan bir zamonda, Fermi ham nazariy fizikaga, ham uning amaliyotga tatbiqiga mislsiz jonbozlik ko'rsatgan olimdir. U ta'bir joiz bo'lsa, bir tanaga joylashgan ham buyuk nazariyotchi fizik, ham buyuk muhandis bo'lgan. Undan tashqari, olimning astrofizika, struktura kimyosi, hamda matematika sohalariga qo'shgan favqulodda katta hissasini ham tasavvur qilishning o'zi qiyin.

Siz bu so'zlarni o'qib, orbita.uz oshirib yubormadimikin? - deb o'ylayotgandirsiz? Maqolani batafsil o'qib chiqsangiz, buning hecham mubolag'a emasligiga ishonch hosil qilasiz deb o'ylayman.

Batafsil... Mulohaza bildiring
Yangilаndi: 22.01.2025 11:21
 

Azot - jonsiz element

13.10.2018 11:11 Muzaffar Qosimov Maqolalar - Qiziqarli kimyo
E-mail Chop etish PDF
Maqola Reytingi: / 20
Juda yomon!A'lo! 

Azot - jonsiz element

Kislorod haqidagi maqolada ushbu elementning havodagi ulushi 1/5 miqdorda ekanini aytgan edik. Havodagi o'sha qolgan 4/5 qism ulushni, ya'ni, deyarli 78% qismini azot gazi tashkil qiladi. Ushbu element davriy jadvalda 7-raqam bilan o'rin olgan.

XVIII-asrda kimyogarlar kislorodni kashf etishganidan keyin, ular havoda yana bir boshqa gaz ham mavjudligini fahmlashgan. Ushbu gaz yonishga yordam bermasdi va oksidlanish jarayonlarida ishtirok etmas edi. Yopiq idish ichida yoqib qo'yilgan sham, ichkaridagi havoning taxminan 1/5 qismini sarflab, keyin esa o'chib qolardi.

Chunki, o'sha hajmning 1/5 qismini egallagan kislorod tugab bitgach, qolgan gaz shamning yonishiga ko'maklasha olmagan. o'sha gaz shuningdek hayot uchun (to'g'rirog'i nafas olish uchun) ham keraksiz gaz ekani ayon bo'lgan. Chunki, xuddi sham singari, yopiq idishga qamab qo'yilgan sichqon, u joyda kislorod tugashi bilan o'lib qolardi. Vaholanki, hali idish ichidagi havoning 75% dan ziyod qismi ishlatilmagan bo'lardi.

Batafsil... Mulohaza va fikrlar (1)
Yangilаndi: 13.02.2025 08:11
 
Mavzuga oid boshqa mаqоlаlаr...


Maqolaning 29 sahifasi, jami 109 sаhifа
Banner

Orbital latifalar :) :)

УлыбаюсьУлыбаюсьУлыбаюсь

Mendeleev ham, o'z xotiniga, birinchi o'rinda xotin emas, balki aynan Vodorod turishi kerakligini juda uzoq tushuntirishga majbur bo'lgan...

Birliklar Konvertori

Birlik / Kattalik turini tanlang:
Qiymatni kiriting:

Natijaviy qiymat:

© Orbita.uz

Kontent statistikasi

Foydalanuvchilar soni : 368
Kiritilgan mаqolalar soni : 884
O'qilgan sahifalar soni : 13400311

Tafakkur durdonalari

Dunyoda ilmdan o'zga najot yo'q va bo'lmagay! (Imom Buxoriy)