Orbita.uz

O'zbekistonning havaskor astronomlari

14.01.2021 16:57 Muzaffar Qosimov Maqolalar - Maqolalar

O'zbekistonning havaskor astronomlari

O'zbekistonda Havaskor Astronomlarning o'rni haqida gap ketishidan avval bu fan haqida qisqacha eslab o'tamiz. Astronomiya fani bilan qadim qadimdan va o'rta asrlarda buyuk olim va allomalarimiz shug'ullanib kelishgan. O'zbekiston zamini astronomiya faniga buyuk olimlarni yetishtirib bergan. Astronomiya fanini gapirganda Mirzo Ulug'bek, Al-Beruniy, Ali Qushchi kabi buyuk olimlarni eslab o'tmasdan iloj yo'q va ularning astronomiya faniga qilgan xizmatlari butun dunyoga ma'lum va mashhurdir.

Hozirda ham bu fan bilan shug'ullanishda davom etayotgan ustozlar va yosh olimlar bilan O'zbekiston doim faxrlanadi. Sh. Egamberdiyev, Y. Tillayev, I. Asfandiyarov, B. Xafizov, B. Axmedov, O. Burxonov, A. Matekov, A. Tursunov va yana bir qancha olimlar va ilmiy xodimlar shular jumlasidandir.

Zamonaviy O'zbekistondagi astronomik kuzatishlar jabhasida, olimlar va yosh ilmiy xodimlar qatorida, shuningdek, joylarda mustaqil kuzatishlar olib borayotgan havaskor astronomlar ham o'z o'rniga ega. Hozirgi kunga kelib O'zbekistonda 13 nafar havaskor astronomlar faoliyat yuritishmoqda.

Biz ushbu maqolamizda sizlarni ular bilan qisqacha tanishtirmoqchimiz.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 21.01.2025 07:46

Eng uzun so'z va eng katta formula

23.02.2015 20:03 Muzaffar Qosimov Bu-qiziq - Fan haqida faktlar

Eng uzun so'z va eng katta formula

Litseyda ta'lim olayotganimizda sinfdoshlar bilan o'zbek tilidagi eng uzun so'z haqida bahs boylashib qolgan edik. Ko'pchilik singari men ham o'z taxminlarimni aytganman. Bu bahs bejizga bo'lmay, yaqinlashib kelayotgan 21-oktyabr, o'zbek tiliga davlat tili maqomi berilganliga bag'ishlab litseyda o'tkazilishi rejalashtirilgan tadbirda o'tkaziladigan qiziqarli viktorina savollari ichida shunday savol borligini bilar edik. Baribir savolning javobini bayram kuni ona-tili o'qituvchimizning o'zidan eshitganmiz: "elektromexanizatsiyalashtiraolmayotganligimizdandirmikin". Ko'rib, o'qib turganingiz juda uzundan-uzoq so'z, biz sanagan vaqtda naq 51 ta harfdan iborat bo'lib chiqqan edi. Albatta biz maktabda hali kirill alifbosi amalda bo'lgan davrda ta'lim olganmiz. Hozirgi lotin alifbosida esa, ш, ё, я, va ц harflari juftlikka aylanib, sh, yo, ya va ts ko'rinishini olganligi bois, so'zning yozma shaklining uzunligi yana ortdi.

Lekin men bu maqolada sizlar bilan litsey xotiralari yoki, o'zbek tilidagi uzun so'zlar haqida emas, balki, kimyoviy atamalar va formulalarda uchraydigan, talaffuzga juda qiyin uzun so'zlar va sahifalarda katta o'lchamlarni egallaydigan formulalar haqida suhbatlashmoqchiman.

Maqolani o'zbek tilidagi eng uzun so'zdan haqida boshlashim ham besabab emas. Bir zamonlar kimyoga bag'ishlangan viktorinalarda ham shunga o'xshash savollar uchrab turar edi. Xususan, maktab kimyo kursiga oid darslik va qo'llanmalara uchratish mumkin bo'lgan eng uzun kimyoviy atama haqidagi savolga, kitobning o'zida, oxirgi sahifalarida javob berib qo'yilgan bo'lib, biz - erinchoq o'quvchilar, javobni o'sha yerdan qarab bilib olganmiz: "dixlordifeniltrixlormetilmetan" - 30 ta harfdan iborat. Ko'pchilik bu birikmaning qisqartma nomi - DDT orqali yaxshi taniydi. DDT bundan bir necha yillar avval, qishloq xo'jaligida zararkunandalarga qarshi kurashda keng qo'llanilgan vosita bo'lib, hozirda u haqida kimyo darsliklarida ma'lumot uchratish amri mahol. Agar maktab kimyo darsliklaridan emas, umuman kimyoga oid adabiyotlarda va ilmiy manbalarda uchraydigan eng uzun kimyoviy atamani qidirib ko'rsakchi?

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 22.01.2025 11:25

Qora tuynuklar va chaqaloq koinotlar

08.06.2015 00:00 Muzaffar Qosimov Kutubxona - Fizika

Qora tuynuklar va chaqaloq koinotlar

Kitob zamonamizning eng nufuzli fizik olimlaridan bo'lmish Stiven Xokingning 1976-yildan to 1992-yilgacha vaqt mobaynida yozgan turli ilmiy-ma'rifiy va avtobiografik hikoyalari to'plamini o'z ichiga oladi. Bunda muallif o'z tarjimai holi,o'zining koinot haqidagi falsafiy va fizik qarashlari, koinotning paydo bo'lishi va uning kelajak taqdiri haqidagi fikr-mulohazalri bilan o'rtoqlashadi.

Diqqat! Kitobxonlardan kitob haqidagi mulohazalarni va xatolarimiz ko'rsatilgan konstruktiv-tanqidiy fikrlarni kutib qolamiz.

Batafsil... Mulohaza va fikrlar (8)

Yangilаndi: 06.02.2025 08:48

Buyuk Attraktor

18.01.2016 09:07 Muzaffar Qosimov Ma'lumotnomalar - Astronomiya

Buyuk Attraktor

Yer Quyosh atrofida aylanmoqda. Quyosh esa Galaktika markazi atrofida aylanadi. O'z navbatida Galaktika ham harakatda bo'lib, Mahalliy Guruhning boshqa a'zolari bilan borgan sari yaqinlashib boradi. Ushbu to'da esa, taxminlarga qaraganda, favqulodda ulkan massaga ega bo'lgan, ulkan obyekt tarafiga tortilmoqda.

Koinotning kengayayotganligini bayon qiluvchi Xabbl qonuniga ko'ra, bizdan olisdagi obyektlar qizilga siljish effektini namoyish qilmoqda va bu degani ular bizdan to'xtovsiz uzoqlashmoqda deb qaraladi. Bunda nisbatan uzoqda joylashgan obyekt nisbatan tezroq olislashadi. Bu esa ular orasidagi fazoning ham cho'zilishiga sabab bo'ladi. Buning natijasida o'sha obyektlardan yetib kelayotgan elektromagnit nurlanishlar ham, fazoda cho'zilishga duchor bo'ladi. Buning natijasida aynan o'sha effekt - qizilga siljish yuzaga keladi. Olis masofalarda joylashgan obyektlar o'zaro bir-biriga nisbatan ham qizilga siljishni namoyish qiladi. Ular ham bir-biridan olislashmoqda. Lo'nda qilib aytganda, koinot to'xtovsiz kengaymoqda. Kengayish har soniyada yanada va yanada tezlashadi.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 23.01.2025 14:26

Maks Plank. Kvant Nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

29.07.2015 00:00 Muzaffar Qosimov Kutubxona - Ilmiy ommabop adabiyotlar

Maks Plank. Kvant Nazariyasi.

Mikrodunyodagi inqilob.

Maks Plank garchi o'zi bunga qarshi bo'lsa-da, uni odatda inqilobchi deb atashardi. 1900-yilda olim energiyaning uzluksiz emas, balki, alohida-alohida qismlar (porsiyalar), boshqacha aytganda, kvantlar ko'rinishida nurlanishi haqidagi g'oyani ilgari surdi. Ushbu nazariyaning aks-sadosi o'laroq esa, nisbiylik nazariyasi bilan birgalikda, olam tuzilishi haqidagi zamonaviy tushunchalarning asosini tashkil qiluvchi - kvant mexanikasi sohasi yuzaga keldi va taraqqiy eta boshladi. Kvant mexanikasi mikroskopik olam manzarasini o'rganadi. Uning ayrim kashfiyotlari shu darajada hayratlanarliki, hatto Plank o'zi ham ko'p bora tan olganidek, bu sohaning kashfiyotlari inson aqlini shoshirib qo'yadi. Ustozlar ustozi deya e'tirof etilgan olim, o'n yillar mobaynida olmon ilm-fani boshqaruvida bo'ldi va natsizmning eng manfur illatlari qanot yozgan musibatli kunlarda ham, ilm va zakovat shamchiroqlari shu'lasini saqlab qola bildi.

Diqqat! Kitobxonlardan kitob haqidagi mulohazalarni va xatolarimiz ko'rsatilgan konstruktiv-tanqidiy fikrlarni kutib qolamiz.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 31.01.2025 09:00

Mavzuga oid boshqa mаqоlаlаr...