 Bor
Bor - atom raqami 5 bo'lgan, ikkinchi davrning o'n uchinchi guruhiga mansub element. Formulasi B. Oddiy modda shaklidagi bor kulrang, rangsiz, yoki, qizg'ish tusli kristall ko'rinishida; yoxud to'q rangli amorf modda ko'rinishida bo'ladi. Â Borning 10 dan ortiq allotropik shakllari ma'lum. Ularning shakllanishi va o'zaro bir-biriga aylanishi muhitdagi haroratga bog'liq bo'ladi.
Kashf qilinishi va atama etimologiyasi.
Yangilаndi: 23.01.2025 07:43
|
Gertsshprung-Rassel diagrammasi
Agar yulduzlarni fizik xossalariga ko'ra diagrammaga terib chiqilsa, ular o'z evolyutsion bosqichiga muvofiq, yaqqol namoyon bo'luvchi guruhlarga ajraladi
Yulduzlarning turlari ko'p. Diametri Quyoshnikidan 30 barobar katta bo'lgan yulduzlar ham bor va shuningdek, yerdagi yirik bir shahar kattaligicha keladigan o'lchamdagi yulduzlar ham bor. Shu darajada qaynoq yulduzlar borki, ularning nurlanish spektridagi asosiy rang - binafsharang bo'ladi; qolaversa, yana shu darajada «sovuqroq» yulduzlar ham borki, ular spektrda to'q-qizil rang bilan namoyon bo'ladi va juda xira tortib qolgan bo'ladi. XIX-asrda astronomiyada tub burilish sodir bo'ldi. Olimlar mumtoz falakkiyotshunoslik ilmi - klassik astronomiyadan chetlashib, astrofizika sohasiga qadam qo'ya boshladilar. Agar mumtoz astronomiyada markaziy savollar «Qayerda? qanday va qayoqqa harakatlanyapti?» qabilida qo'yilgan bo'lsa, endi, astrofizikada masalaning mohiyatini ochishi kerak bo'lgan savollar «Bu nima o'zi? Qanday kelib chiqqan va qanday tuzilgan?» - tarzida yangray boshladi. Bu boradagi qilinishi kerak bo'lgan birlamchi vazifalardan biri, yulduzlarni hech bo'lmaganda, tashqi qiyofasiga ko'ra tasniflash masalasi edi. Aynan shu masala ustida bir-biridan mustaqil ravishda bosh qotirgan ikki olim - Daniyalik Eynar Gertsshprung (1873-1967) va AQShlik Genri Rassel (1877-1957) tomonidan hozirda astrofizikada keng qo'llaniladigan va fanda «Gertsshprung-Rassel diagrammasini» deb yuritiladigan yulduzlar diagrammasi yaratilgan. Yozilishi va talaffuzi biroz qiyin bo'lgani sababli, Gertsshprung-Rassel diagrammasini ko'pincha «GR diagrammasi» deb qisqartiriladi.
Yangilаndi: 21.01.2025 09:02
 π sonini cheksiz qator yig'indisi sifatida ifodalanishi
Cheksiz qator yig'indisi cheksiz sonlar to'plamining yig'indisidan iborat bo'ladi. Bu qatorlar matematikada muhim ahamiyatga ega. 1+2+3+... ko'rinishidagi qatorlarda, qator uzoqlashuvchi ekani aytiladi. Ifoda almashinuvchi qatorlarda esa har bir ikkinchi hadning ishorasi manfiy bo'ladi. Shundayin, ifoda almashinuvchi qatorlardan keltiriladigan bir misol, mana bir necha asrdan buyon matematiklarning diqqatini o'ziga jalb qilib kelmoqda.
Yunoncha π harfi bilan ifodalanadigan «pi» soni, aylana uzunligining uning diametriga nisbatini ifodalaydi. Uni  ko'rinishidagi oddiy formula orqali ifodalash mumkin. Shuningdek, trigonometriyadagi arktangens funksiyasini ham  formulasi bilan ifodalash mumkin. Agar bu formulada arktangens uchun x=1 qiymatni qo'ysak, unda, natijada cheksiz qatorga ega bo'lamiz va uning yig'indisi π/4 ga teng bo'ladi.
Yangilаndi: 21.01.2025 07:54
|
DNK
DNK molekulasi qo'shspiral shakliga ega bo'lib, ushbu qo'shspiraldagi har bir zanjir yangi molekulalarni yig'ish uchun matritsa vazifasini bajaradi
 Hozirda hammamiz yaxshi bilamizki, DNK molekulasi barcha tirik organizmlarning irsiy axborot tashuvchisi hisoblanadi va DNK molekulasini tasvirlovchi qo'shspiral shakli hamma uchun taniqli bo'lgan eng mashhur ilmiy ramzlardan biriga aylanib ulgurgan. DNKning kashf qilinishi ham, boshqa qator buyuk kashfiyotlar singari faqatgina bir olimning mehnatlari mahsuli bo'lmay, balki, uzoq yillar mobaynida, juda ko'plab ilmiy guruhlar va olimlar tomonidan olib borilgan izchil izlanishlar va eksperimental tadqiqotlar mahsulidir. Masalan, irsiy axborot tashuvchisi avval o'ylaganimizdek, oqsillar emas, balki aynan DNK molekulasi ekanini Xershi-Cheyz eksperimenti isbotlab bergan edi. 1920-yillarga kelib esa, asli Rossiyalik bo'lgan AQSh biokimyogar olimi Fibus Levin (1869-1940) tomonidan DNK molekulasini tashkil qiladigan asosiy unsurlar bu besh atomli dezoksiriboza shakari, fosfat guruhi va to'rt xil azotli asos - timin (T), guanin (G), sitozin (C) va adenindan (A) iborat bo'lishi aniqlandi. 1940-yillar oxirida esa asli Avstriyalik bo'lgan yana bir AQSh biokimyogari Ervin Chargraff (1905-2002) DNKda timin va adenin miqdori teng bo'lishini, shuningdek, guanin va sitozin ham o'zaro teng miqdorda bo'lishini aniqladi. Biroq, aytish kerakki, DNK molekulasidagi timin/adenin nisbati va guanin/sitozin nisbatlari har bir tur uchun o'ziga xosdir.
Yangilаndi: 21.01.2025 07:51
 22-aprel Ona Yer kuni
Deyarli hamma xalqlar zaminni «Ona Yer» deb ataydi. Hatto qadimgi Rimliklar ham sayyoramizni aynan shu ma'noda «Tellus Mater» deb aytishgan. Bu esa, shubhasiz, insoniyat va ona zamin bir-biri bilan uzviy bog'liq ekanini, odamzot va Yer - ajralmas ekanini ifodasi deyish mumkin. Hatto muqaddas dinimizda ham, odam tuproqdan yaralgani ta'kidlanadi va u oxir-oqibatda yana tuproqqa qaytadi...
Avvallari Yer kuni ko'plab mamlakatlarda bahorgi tengkunlik sanasida (21-mart) nishonlar edi. 1970-yildan e'tiboran esa, ushbu sana 22-aprelda nishonlanadigan bo'lgan. O'shanda AQSh parlamenti senatori Geylord Nelson boshchiligida, Garvardlik bir necha faol talaba yoshlar ishtirokida, dastlabki Yer Kuni askiyasi o'tkazilgan edi. 1971-yildan e'tiboran esa, ushbu senator tashabbusi bilan, AQShda mazkur sana bayram sifatida har yili nishonlanadigan bo'ldi va u mamlakat aholisi orasida tezkor ommalashdi. Keyinchalik, ushbu sana boshqa mamlakatlarda ham, norasmiy bo'lsa-da, bayram sifatida e'tirof etila boshlagan.
Yangilаndi: 20.01.2025 16:40
|
|
Mavzuga oid boshqa mаqоlаlаr...
|
|
|
Maqolaning 22 sahifasi, jami 109 sаhifа |
