Orbita . U Z

German Lyudvig Ferdinand fon Gelmgolts

German Lyudvig Ferdinand fon Gelmgolts (nemischa: Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz ) - buyuk olmon vrachi, fizik, psixolog va fiziologi. 1821-yilning 31 avgustida, Berlin yaqinidagi Potsdam shaharchasida tug‘ilgan. Boshlang‘ich ta'limni Potsdam gimnaziyasida olgan va 17 yoshida, gimnaziyani tamomlab, Qirollik tibbiyot-jarrohlik institutiga o‘qishga kirgan. Institutni 1842-yilda, doktorlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoyasi bilan tamomlagan. Qirollik tibbiyot-jarrohlik instituti bitiruvchilari uchun, mamlakatda majburiy 8 yillik harbiy xizmat mavjud bo‘lib, Gelmgolts 1843 yildan boshlab, Potsdamning o‘zida harbiy vrach bo‘lib xizmat qila boshlaydi. 1847-yilning 23-iyulida, Berlin fizika jamiyati majlisida, o‘zining mashhur "Kuchning saqlanishi haqida" nomli ma'ruzasini o‘qiydi. U keyinchalik alohida risola tarzida ham chop etilgan. Mazkur risolada u, Joul, Mayer va Karnolarning ishlarida yoritib berilgan, energiyaning saqlanish tamoyilini umumlashtirib, o‘z g‘oya va xulosalari bilan boyitib, tarixda birinchi marta energiyaning saqlanish tamoyili - termodinamikaning birinchi bosh qonunini ta'riflab beradi. Shundan so‘ng, 1848-yilda, Aleksandr Gumboldtning tavsiyasiga ko‘ra unga harbiy xizmatdan muddatidan avval ozod etiladi. U Berlindagi Badiiy Akademiyaga anatomiya o‘qituvchisi bo‘lib ishga kiradi; bir vaqtning o‘zida, anatomiya muzeyida assistent bo‘lib ishlay boshlaydi. Mazkur yillar davomida u, mustaqil ravishda, nerv tolalarining rivojlanish jarayonlari, ko‘rish va eshitish organlarining fiziologiyasini tadqiq qiladi. 1849-yilda uni, ustozining tavsiyasiga ko‘ra, fiziologiya va umumiy anatomiya professori unvoni bilan Kyoningsbergga yuboriladi. 1855 yilda u Bonnga ko‘chib o‘tib, anatomiya va fiziologiya kafedrasining mudiri lavozimiga tayinlanadi. 1858-yilda esa, Geydelbergdagi fiziologiya kafedrasi rahbarligi ham unga topshiriladi. 1871-yilda, u Berlin universitetining fizika kafedrasiga, fizika professori lavozimiga tayinlandi. Gelmgolts ishga kirishgach, hukumat bilan hamkorlikda, mazkur kafedra bazasida yangicha ilmiy muassasa - Fan saroyi (hozirda Berlin universitetining fizika instituti) tashkillaydi va uning oyoqqa turishiga katta mehnatlar sarflaydi. U mazkur muassasaga 1788-yilgacha rahbarlik qilgan. 1788-yilda, mamlakat parlamentining hamkorligida, Sharlottenburgda Imperial fizika-texnika idorasi tashkil etiladi va unga Gelmgolts prezident etib saylanadi. U yangi lavozimga o‘tgach, Berlin fizika institutida ma"ruzalar o‘qishda davom etadi.

Benua Pol Emil Klayperon

�

Benua Pol Emil Klayperon (fransuzcha Beno�t Paul �mile Clapeyron) � farang muhandisi va fizik olimi. Temir yo�l tarmoqlari, ko�prik qurilishi va yo�lsozlik masalalari bo�yicha ko�plab ilmiy-amaliy ishlar muallifi. Ideal gaz holati tenglamasini keltirib chiqargan olim.

Pol Klayperon 1799 yilning 26-fevral sanasida Parijda tug�ilgan. Avvaliga 1816-1818 yillar davomida Parij Politexnika maktabida tahsil olgan. 1820 yilda Sankt-Peterburgdagi Aloqa yo�llari muhandisligi institutda professor bo�lib ishlayotgan do�sti Gabriel Lamening oldiga jo�naydi va u yerda 10 yil davomida ishlab, yo�lsozlik va ko�priklar qurilishi bo�yicha loyihalarda muhandis sifatida ishtirok etadi. 1930 yilda Parijga qaytgach, Fransiya bo�ylab qurilayotgan yangi temir yo�l tarmoqlari va ko�priklar va yo�llar qurilishida muhandis, loyihachi va nazoratchi sifatida ishtirok etadi. Xususan ilk fransuz temir yo�l tarmoqlari bo�lmish Parij-Versal va Parij-Sen Jermen yo�nalishlari aynan Klayperon nazorati bilan qurilgan edi.

Pol Klayperonning fizik olim sifatidagi ishlari asosan issiqlik, plastiklik va qattiq jismlarning muvozanat holatlari masalalariga bag�ishlangan bo�lib, uning termodinamika borasidagi izlanishlari ayniqsa mashhur bo�lgan. Sadi Karnoning �Alanganing harakatlantiruvchi kuchi va bu kuchni rivojlantira oladigan mashinalar haqida mulohaza� birinchi bo�lib jiddiy ilmiy ahamiyat qaratgan va uning g�oyalariga matematik asos bergan ilk olim aynan Pol Klayperon bo�lib, ushbu g�oyalardan kelib chiqib u, termodinamika uchun dastlabki grafik uslublarni � indikator diagrammalarni, xususan, p-V koordinatalar sistemasini kiritgan edi.

Jeyms Preskott Joul

Jeyms Preskott Joul (inglizcha James Prescott Joule) - ingliz fizigi. Termodinamika taraqqiyotiga yuksak hissa qo‘shgan olimlardan biri. 1818 yilning 24 dekabr kuni, Angliyaning Lankashir grafligi, Solford yerida tug‘ilgan. Boshlang‘ich va o‘rta ta'limni, mashhur olim Jon Daltondan olgan. 15 yoshidan boshlab, bir vaqtning o‘zida, oilasiga tegishli, ichimlik ishlab chiqaruvchi zavodda ishlab, ham ta'lim ola boshlagan. Zavoddagi ishlayotgan bug‘ mashinalarining o‘rniga, o‘sha davr uchun yangilik bo‘lgan elektrodvigatellardan foydalanish g‘oyasi asnosida, o‘zining ilk ilmiy ishini elektromagnit dvigatelning tuzilishi va ishlash tamoyili tadqiq qilishdan boshlaydi. U 1841 yilda, elektr tokining issiqlik ajratish qonuniyatlarini tadqiq qilib, o‘zbek tilidagi adabiyotlarda, Joul-Lents (chunki, ushbu qonunni 1842 yilda rus olim Lents ham ochgan edi) qonuni nomi bilan ataladigan, o‘tkazgichdagi tok kuchi va ushbu tok tufayli ajralib chiqqan issiqlik miqdorining kvadratik bog‘liqligi qonunini kashf qildi. Biroq, uning ishlarini London Qirollik Jamiyati a'zolari tomonidan munosib baholanmadi. Shu tufayli ham, Joulning mazkur ishi, Manchester shahrining davriy jurnallaridan birida e'lon qilishga muvaffaq bo‘ldi xolos. Shuningdek, u, bug‘ mashinalari hamda, elektrodvigatellarning iqtisodiy samaradorliklarini taqqoslash yuzasidan ilmiy tahlillar olib boradi. Joul, tajribalarini davom ettirib, issiqlik miqdori va mexanik kuchning o‘zaro ekvivalentlik (issiqlikning mexanik ekvivalenti) qonuniyatlarini, amaliy tajribalarda aniqlaydi. Bu orqali, olim, fanda mavjud bo‘lgan eski va noto‘g‘ri tushuncha - issiqlikning modda (teplorod) ekanligi haqidagi fikrlarni inkor etib, issiqlik, va ish bu fizik kattaliklar ekanligini isbotlab beradi. Qolaversa Joul, mazkur tajribalari orqali, tabiatdagi eng fundamental qonunlardan biri - energiyaning saqlanish qonunini amalda ochib qo‘ygan edi. Aynan shu vaqtlarda, Joul magnitostriksiya, hodisasini ham kashf qiladi va bu haqida ilmiy jamoatchilikka ma'lumot beradi. Biroq, Jeyms Joulning ishlarini ko‘pchilik olimlar ishonqiramay, aksariyat hollarda esa, qarshilik bilan kutib olishardi.

Yulius Robert fon Mayer

Yulius Robert fon Mayer (nemischa Julius Robert von Mayer) - olmon vrachi va fizigi. U 1814-yilning 25-noyabrida, Germaniyaning Haylbronn shahrida tug‘ilgan. o‘rta maktabni tugatgach, Tyubingen universitetining tibbiyot fakultetiga o‘qishga kirgan. U avvaliga fizika va matematika kurslariga qatnashmagan, biroq, kimyoni ancha mukammal o‘zlashtirgan. Mayer Tyubingen universitetida ta'limni to‘liq yakunlay olmagan. Uni ta'qiqlangan yig‘inlarda ishtirok etganlikda ayblanib hibsga olingan va 6 kunlik hibsda saqlanganidan so‘ng ozod qilingan. Shundan so‘ng, Mayer Tybingenda qolmaslikka qaror qilib, avval Myunxen, keyin Vena va Parijga ketadi va o‘qishini ushbu shaharlarda davom ettiradi. 1838-yilda u Tyubingenga qaytib, imtihonlarni topshiradi va o‘z dissertatsiyasini himoya qiladi.