Plutonning yangi va eng tiniq tasvirlari

14-iyul kuni Pluton mitti sayyorasiga yetib borgan New Horizons koinot apparati, ushbu mitti sayyora atrofini bir bora to'liq aylanib chiqqach, unga doir eng tiniq va keng ko'lamli fototasvirlarni Yerga uzatdi. Fortepiano o'lchamidagi ushbu koinot apparati, Pluton va uning 5 nafar tabiiy yo'ldoshlarini tadqiq qilish maqsadini ko'zlab, to'qqiz yil mobaynida 48280320 kilometr (3 milliard mil) masofani bosib o'tishiga to'g'ri keldi.

π sonining verguldan keyingi 10000 ta raqami

πshloqli

πrogdan

πstali

πtssa afzal deydi

πnhona

πchirlab

πchoqchi usta

πrmat amaki.

Aylana diametrining aylana uzunligiga nisbatini ifodalovchi π soni haqida hammaiz maktab kursida ma'lumot olganmiz. U odatda yaxlitlanib, 3.14 tarzida qo'llaniladi va bu kundalik hisob-kitoblar uchun yetarli daraja hisoblanadi. Lekin olimlar orasida π sonining yanada aniq va mukammal qiymatini keltirib chiqarishga bo'lgan urinishlar mana ikki ming yildan ziyod vaqt davomida davom etib kelayotganligi, bu sonning nafaqat matematikada, balki butun ilm-fan sohasida o'ziga xos ahamiyati bor ekanligiga ishoratdir. π sonini aniq hisoblash tarixi haqida yana boshqa bir maqolada bayon qilmoqchimiz. Ushbu post esa, aniqlik ishqibozlari uchun mazkur sonning verguldan keyingi dastlabki 10000 (o'n ming) ta raqamini taqidm etadi. Albatta yuqorida ham aytagnimizdek, π ning odatda verguldan keyingi ikkita raqam bilan belgilangan aniqlik darajasi matematik va geometrik, hatto arxitektura borasidagi hisoblashlar uchun kifoya qiladi. Lekin matematika o'z nomi bilan aniq fan. Aniqlik qancha kuchli bo'lsa, shuncha yaxshi! Ushbu maqola bilan esa, hech bo'lmaganda, oddiy qiziqish uchun tanishib qo'yish zarar qilmaydi degan umiddamiz...

DNK strukturasining kashf etilishi

Boston universitetining biomeditsina muhandisligi fakulteti professori, fizika-matematika fanlari doktori, biofizik Maksim Frank-Kamenetskiy bilan rentgenostrukturaviy tahlil hamda, DNK molekulasining shakl va asoslari haqidagi suhbat.

DNKning hujayra yadrosida joylashadigan molekula sifatida kashf qilinganiga ancha bo'lgan. Uni XIX-asrning 60-yillarida Shveytsariyalik vrach Fisher tomonidan ochilgan edi. Lekin DNKning haqiqiy tarixi aytish mumkinki, 1953-yildan e'tiboran boshlanadi. Aynan shu yili DNK molekulasining strukturasi kashf qilingan. o'shandan buyon DNK, o'zining tirik organizmlar hayotida markaziy o'rin tutuvchi ob'ektlardan biri ekanligi orqali olamga mashhur bolib kelmoqda.

DNKni kim tomonidan va qanday kashf etilgan? Bu savolga javobni ko'pchilik yaxshi biladi: DNKni ingliz olimi Frensis Krik va amerikalik olim Jeyms Uotson tarafidan Buyuk Britaniyada, aniqrog'i Kembrijda kashf qilingan. Uotson bu yerga malaka oshirish maqsadida kelgan edi. U paytlari Uotson endi-endi ilmiy tadqiqotlar olamiga kirib kelayotgan yosh biolog mutaxassis bo'lib, Kavendish laboratoriyasida olib borilayotgan DNK strukturasi bo'yicha ilmiy tadqiqotlarda qatnashish uchun jiddi-jahd qilgan 24-yoshli ishtiyoqmand yigitcha edi. Bu vaqtga kelib, DNK molekulasi inson irsiy axborotini o'zida saqlashi va avloddan-avlodga tashishi haqida yetarlicha ma'lumotlar yig'ilgan bo'lib, ularga faqat Uotson ichki intuitsiya orqali ishonar edi. Lekin bu natijalarga ishonmaydigan olimlar ham bisyor bo'lganidan, hali tajriba natijalarining amaliy isbotini obdon sayqallash talab etilardi. Kavendish laboratoriyasida Uotson bilan maslakdosh bo'lgan kam sonli xodimlardan biri Frensis Krik ishlagan. U ham DNK molekulasi strukturasini aniqlash orqali inson irsiyati sinoatlarining tagiga yetish mumkin degan g'oyaga qattiq ishonardi. Biroq Uotson va Krik tasarrufida DNK molekulasi strukturasini tadqiq qilish imkonini beruvchi hech qanday laboratoriya jihozi va asbob-uskunasi bo'lmagan. Bu boradagi eng ilg'or tadqiqotlar esa, Kavendish laboratoriyasida emas, balki Londondagi Qirollik kollejida olib borilayotgan bo'lib, u yerdagi ilmiy tekshiruvlarni - rentgenostrukturaviy tahlil bo'yicha mutaxassis Rozalinda Franklin tomonidan o'tkazilayotgan bo'lgan. Uotson va Krik uning oldiga yo'l olishadi. Shu tarzda, DNK strukturasiga nisbatan sevgi uchburchagi - Uotson, Krik va Rozalinda ishtirokidagi drama boshlanadi.

Gilbert maslalari.
O'tkir matematiklar uchun murakkab muammolar

Olmon matematigi David Gilbert tomonidan 1900-yilda e'lon qilingan 23 ta murakkab matematik masaladan iborat ro'yxat, XX-asr matematiklarining bir necha avlodi uchun ilmiy faoliyatdagi eng oliy maqsad o'laroq gavdalangandi.

1900-yilning 8-avgust sanasida Butunjahon matematiklarining II-xalqaro kongressida olmon matematik olimi David Gilbert (1862-1943) "Matematika muammolari" deb nomlanuvchi tarixiy ma'ruzasini o'qib eshittirdi. Mazkur ma'ruzada 23 ta murakkab matematika masalalar ro'yxat tariqasida beyon qilingan bo'lib, ma'ruzachining ta'rifiga ko'ra, matematika fanining keyingi taraqqiyoti ko'p jihatdan ushbu masalalarning yechilishi bilan uzviy bog'liq bo'lishi taxmin qilingan. Gilbert haq bo'lib chiqdi. U o'sha kongressda bayon qilgan ro'yxatdagi murakkab matematik masalalarning yechimiga keyingi bir necha avlod matematiklar uchun eng oliy ilmiy maqsadga aylandi. Hozirda Gilbert masalalarining aksariyati o'z yechimini topgan, lekin ular ichida hanuz olimlarga tinchlik bermayotganlari ham bor.

Gilbertning o'sha mashhur ma'ruzasidan uch yilcha avvalroq boshqa bir nufuzli olim Anri Puankare (1854-1912) Syurix kongressi uchun shunga o'xshash ma'ruza tayyorlagandi. o'z ma'ruzasida Puankare matematik analiz va matematik fizika orasidagi o'zaro uzviylik masalalariga e'tibor qaratgan bo'lib, ularning hal etilishi ya'ni, isbotlanishi matematika va fizikaning keyingi rivoji uchun ulkan qadam bo'lishini ta'kidlagan.

Parij kongressi uchun Gilbertga shunga o'xshash ma'ruza qilish taklifi bilan chiqishganida, olim bu fikrni Puankarega nisbatan behurmatlik bo'lishini aytib rad etgan edi. Lekin, Gilbertning do'sti va salohiyatda undan kam bo'lmagan boshqa bir matematik olim German Minkovskiy, uni bu borada umuman boshqacha yo'l tutish mumkinligiga ishontirdi. Uning maslahatiga ko'ra, Gilbert o'z ma'ruzasida o'sha davrning eng murakkab masalalari sifatida qaralayotgan, hamda, yaqin kelajak matematiklari hal etishi (isbotlashi) lozim deb qaralgan muammolarni o'rtaga tashlashi kerak edi. Shunday qilib, Minkovskiyning maslahati bilan, Gilbert mana yaqin 100 yildan ziyod vaqtdan buyon dunyo matematiklarini aqlini shoshirib kelayotgan 23 ta muhim va murakkab matematik masalalar ro'yxatini e'lon qildi.