Rekordlar kitobi kimyo haqida nima deydi? Yoxud kimyoning eng-eng-eng ajabtovur raqamlari.
(2-qism)

Ko‘plab sport turlarida rekordlar muntazam qayd etib, tarixga muhrlanib boriladi. Rekordlar deganda, ko‘pchilikning ko‘z o‘ngida avvalo o‘sha mashhur Ginnesning rekordlar kitobi gavdalanadi. Ushbu kitob, inson va uning faoliyati, ilm-fan, tabiat va ho kazolarga oid turli tuman, ba'zan esa, o‘ta kulgili rekordlarni ham qayd etib, muntazam ravishda chop etib boradi. Bu kitobni jahonning ko‘plab mamlakatlarida, mahalliy rekordlar bilan to‘ldirilgan shaklda qayta nashr etilib, millionlab adadlarda sotilishi barchaga ayon. Ushbu kitobda, aniq fanlarga, xususan, kimyo borasidagi "eng-eng" iborasi bilan qo‘shib yoziluvchi son va sifatlarga ham keng o‘rin berilgan.

Muhtaram saytimiz mutolaachilari, ushbu maqolamizda, Ginnes rekordlari kitobidagi, kimyoga oid qaydlar bilan tanishamiz. (Maqolaning davomi)

Kim qancha tosh bosadi?
yoxud, biomassa haqida...

Odamzot o‘zini Yer sayyorasining egasi deb o‘ylaydi. Ko‘pchilikning g‘aliz tushunchasiga ko‘ra, biz - Yerdagi eng asosiy mavjudotmiz. Bir qarashda bu mutlaqo to‘g‘ri va yaqqol haqiqatdek ko‘rinadi: qayoqqa qaramang, har tarafda inson omili, uning faoliyati ta'sirini ko‘rish va kuzatish mumkin. Lekin, vaziyatga xolis baho beradigan bo‘lsak, biz Yerda unchalik ham asosiy mavjudot emasmiz...

Ayniqsa, biz Yerdagi biomassa nuqtai nazaridan qaralganda, hech vaqo emasmiz. Biomassa deganda - Yerda yashayotgan barcha-barcha tirik organizmlarning umumiy massasi nazarda tutiladi. Yer biomassasini aniq raqamlar bilan hisoblab chiqish juda mushkul. Lekin, dag‘al yaxlitlash orqali hisoblangan ma'lumotlarga ko‘ra, bakteriyalarni inobatga olmaganda, bugungi kunda Yerda 1,7 trillion tonna tirik biomassa mavjud. Ushbu biomassaning hayratlanarli darajada katta ulishi o‘simlik dunyosi hissasiga to‘g‘ri keladi. o‘simliklar, Yerdagi tirik organizmlarning 99% qismini tashkil qiladi. Qolgan barcha tirik mavjudotlar - hayvonlar, baliqlar, hashoratlar va ho kazolar jumlasidan odamzot ham qo‘shib hisoblaganda, biomassaning atiga 1% qismini tashkil etadi xolos!

Kimyoviy elementlarning Yer qobig‘idagi ulushi

Yer po‘sti, yoki, boshqacha aytganda, Yer qobig‘ining qalinligi 60 km atrofida deb baholanadi. Insonning Yer, tuproq, qazilma konlari kabilar bilan bog‘liq faoliyatining asosiy qismi aynan shu qatlamda kechadi.

Qobiq o‘z qanday elementlardan tashkil topgan?

Agar siz erinmasdan, Yer yuzi bo‘ylab ilmiy ekspeditsiyaga chiqib, Yer sirtining har yer-har yeridan har biri 1 grammdan bo‘lgan 1000000 (million) xil namuna olsangiz, ona sayyoramiz po‘stlog‘ining 1 tonnalik namunasini yiqqan bo‘lasiz. Ekspeditsiyangiz so‘ngida, yiqqan namunalaringizni umumlashtirib, uni kimyoviy laboratoriyada tahlil qilib ko‘rsangiz, Yer qobig‘ining o‘rtacha kimyoviy tarkibini aniqlashingiz mumkin.

Qog‘ozni buklash haqidagi masala

Tarixda bir odil podshoh zamonasida bir odam devorga ignani sanchib qo‘yib, ipni esa o‘n qadam naridan otib ignaning teshigidan o‘tkazib yuborar darajada mahorat kasb qilgan ekan. Shu darajada bu ishni puxta o‘zlashtiribdiki, oxiri avval ignani otib, keyin esa ipni otib, har ikkalasi havodaligida ignadan ipni o‘tkazib yuborar ekan. U o‘zidan boshqa hech kim uddalay olmaydigan bu qilig‘ini namoyish qilish va podshohni qoyil qoldirib, undan in'om olish uchun saroyga boribdi. Podshohga o‘z mahoratini ko‘rsatib, saroydagi hammani hayron qoldiribdi. Lekin, podshoh bu jarayondan unchalik ham ta'sirlanmabdi va oxirida a'yonlariga shunday buyuribdi: -"Bu odamga o‘n tilla berib, yana o‘n darra urib kuzatib qo‘yinglar!"

Haligi odam hayronmish. Nimaga endi, o‘n tilla in'omdan tashqari, yana o‘n darra kaltaklanishi ham kerak? Hamma bu gapning hikmatini bilish uchun podshohga yuzlanibdi. Shunda odil podshoh, o‘zidan izoh kutayotganlarga qarab:

-"Bu odam ignadan ipni otib o‘tkazadigan mahorat kasb qilibdi. Hech kim qilolmaydigan bu ishni uddalagani uchun unga o‘n tilla mukofot berdim, biroq, hech kimga foydasi bo‘lmaydigan, bo‘lmag‘ur ahmoqona ishni o‘rganishga va uddalashga umrini sarflagani uchun o‘n darra urdirdim, toki boshqalarga ham ibrat bo‘lsin!" - degan ekan.

Ushbu hikoyani keltirishdan maqsad, 2001-yilda butun dunyo matematika jurnallarida shov-shuv bo‘lgan bir voqeaga nisbat bermoqchiman. o‘shanda, matematika jurnallari xuddi qandaydir buyuk bir ilmiy kashfiyot haqida yozgandek bong urishgandi. Lekin oradan mana 15 yil o‘tib, bu haqida deyarli endi hech kim eslamayapti.