Butun olam tortishish qonuni

Jismlarning yerga tushishiga sabab yer sharining tortish kuchi ekanligi haqidagi fikr yangilik bo‘lmagan: buni qadimgilar ham, masalan Platon bilgan. Lekin bu tortishishning kuchini qanday o‘lchash kerak? Yer sharining hamma joyida u kuch bir xilmi? - ushbu savollar, Butun olam tortishish qonuni muallifi Nyutongacha bo‘lgan olim va faylasuflarni birdek ajablantirib, o‘ylantirib va shubhaga solib kelgan.

Kepler o‘zining uchinchi qonunini ochganida shunday ahvolga tushdiki, u o‘zining to‘g‘ri fikrlayotganidan shubhalanib qoldi. 1619-yilda Kepler e'lon qilgan o‘zining mashhur "Olam tuzilishi garmoniyasi" asarida mazkur savollarga javobni qisman bergan va muhim qonunni ochishga juda yaqin kelgan edi. Lekin u o‘zi qilgan mulohazalardan to‘liq ratsional xulosa chiqara olmadi. Bundan tashqari Kepler sayyoralar harakatini qandaydir o‘zaro tortishish kuchlariga bog‘ladi, va "kvadrat proporsiyalar" (ya'ni, ta'sir, masofalar kvadratiga teskari proporsionalligi) qonunini qabul qilishga ham tayyor edi. Lekin u ko‘p o‘tmay, bu qonundan voz kechdi va uning o‘rniga tortishish kuchi sayyoralar orasidagi masofa kvadratiga emas, balki masofaning o‘ziga teskari proporsional degan xulosaga keldi. Keplerga sayyorlar harakatining mexanik asoslariga taalluqli, o‘zi ochgan qonuniyatlarni ilmiy asoslash nasib etmadi.

Qog'oz

Qog'ozni Xitoyliklar kashf etishgan. Va bu tasodif emas.

Birinchidan, Xitoy juda qadim zamonlardayoq o'zining kitobiy sermushohada mafkurasi hamda, amaldorlardan doimiy hisobot talab etuvchi murakkab rasmiyatchilik tizimi bilan dong taratgan. Shu tufayli, bu yerda doimo, ixcham va arzon yozuv vositasi va materialiga talab yuqori bo'lgan. Qog'oz ixtiro qilingunicha Xitoyliklar bambuk taxtachalar, yoki, shoyi matolarga yozishgan. Lekin shoyi doimo o'ta qimmat, bambuk esa, noqulay va o'g'ir bo'lgan. Masalan bitta bambuk taxtachaga o'rtacha 30 ieroglif siqqan. Endi tasavvur qiling, bitta o'rtacha hajmdagi kitob yozish uchun bunday taxtachadan qancha zarur bo'lgan ekan? Bunday "Bambukli kitob"ni ko'tarib yurish uchun butun boshli arava darkor bo'lgan.

Yelkan va kema

Yelkanning ajdodi juda qadimdayoq, odam endigina qayiqlar yasab, dengizga chiqishga jur'at etgan zamonlardayoq paydo bo'lgan deb hisoblanadi. Dastavval yelkan sifatida yog'ochlarga mahkamlab bog'langan hayvon terisi xizmat qilgan. Qayiqda turgan odamga uni doimiy qo'lda tutib turishga va shamol yo'nalishiga muvofiq burib - sozlab borishga to'g'ri kelgan. Odamlar yelkanlarni mahkamlash uchun machta va to'sinlardan foydalanishni qachon ixtiro qilgani noma'lum. Lekin, davrimizgacha yetib kelgan qadimgi Misr malikasi Xatshepsut kemalarining tasvirlaridayoq yog'ochdan ishlangan kema machtasi va to'sinlarini, shuningdek shtag (machtani orqasiga ag'anab ketishidan tutib turuvchi chilvir arqonlar) hamda, yelkanni ko'tarib, tushirishga mo'ljallangan moslamalarni ko'rish mumkin. Shu tufayli Yelkanli kemalarning paydo bo'lishini ham juda qadim zamonlarga bog'lash o'rinli. Bu borada ilmiy jamoatchilikning aniq fikri yoq.

21-Iyul - Inson qadami oyga yetgan tarixiy sana!

Bugun 21-iyul - Insoniyatning tarixda ilk bora yerdan tashqaridagi osmon jismi - Oyga qadam bosgan kuni. 1969- yilning aynan shu kuni, 20:17:39 (UTC) da AQSHning Apollon-11 fazoviy kemasida astronavtlar Nil Armstrong hamda Edvin Oldrindan iborat ekipaj, oy modulini, tabiiy yo‘ldoshning g‘arbiy qismidagi "Sokinlik dengizi" hududida qo‘ndirishga muvaffaq bo‘lishdi. Astronavtlar oy sirtida 21 soat 36 daqiqa df 21 soniya vaqt davomida bo‘lib, u joyga ilmiy tadqiqot asbob uskunalari hamda AQSH bayrog‘ini o‘rnatish ishlarini amalga oshirdilar. Oyga dastlabki qadamni qo‘ygan inson bu - Nil Armstrong edi. Ushbu tarixiy hodisa 21-iyul 02:56:15 UTCda amalga oshdi. 15 daqiqadan so‘ng oy yuzasiga ikkinchi astronavt Edvin Oldin ham qadam bosdi. Ular 21,55 kg oy tuprog‘idan namuna olib fazoviy stantsiyaga qaytish uchun tayyorlana boshladilar. Bu vaqtda fazoviy kemaning uchuvchisi Maykl Kollins ularni oy orbitasida kutib turdi. Mazkur tarixiy voqea insoniyatning ilm fan va texnika borasidagi eng buyuk muvvafaqiyatlaridan biri sifatida tarixning oltin sahifalaridan joy oldi. ta'kidlash joizki, mazkur fazoviy dastur alsilda ilmiy mohiyatdan ko‘ra siyosiy mafkuraviy maqsadlarni ko‘proq ko‘zlagan edi. Chunki, koinotga ilk parvozni amalga oshirga inson - Yuriy Gagarinning va sobiq ittifoqning muvaffaqiyatlari, kosmik tadqiqotlar borasida AQShni o‘ziga xos "poyga"da ortda qoldirayotgan edi. Shu tufayli mazkur dastur, Apollon-11 va oyga qadam g‘oyasi, prezident Kennedi tomonidan "milliy maqsad" sifatida e'tirof etilgan. Astronavtlar yerga qaytgach, yuksak davlat mukofotlari bilan taqdirlanishgan. Quyida ular oy sirtidan olib kelgan fotosuratlardan naminalarni havola etamiz.