Qadimgi Bobilliklarda o‘rin qiymatiga qarab raqamlash

Eramizdan taxminan 40 asr ilgari qadimgi Bobilda o‘rin qiymatiga qarab (pozitsion) raqamlash tizimi, ya'ni, aynan bir raqamning qaralayotgan sondagi o‘rniga ko‘ra turli qiymatlar oladigan usulda raqamlash tizimi vujudga kelgan. Bizning hozirgi muomaladagi raqamlash tizimimiz ham aynan shunday, ya'ni, pozitsion raqamlash tizimidir. Masalan, biz qo‘llaydigan 52 sonidagi 5 ning ma'nosi 50, ya'ni, 5×10 ni bildiradi. 576 sonidagi 5 esa, 500 ni, ya'ni, 5×10×10 ni anglatadi. Bizda 10 raqamai qanday ahamiyat kasb etsa, Bobilliklarning pozitsion raqamlashida 60 shunday o‘rin tutgan. Shuning uchun ham bu usul oltmishli sanoq tizimi deb ataladi. Bobilliklar 60 dan kichik sonlarni ikki xil belgi bilan yozishgan:

1 soni uchun belgi, 10 uchun -belgi ishlatilgan.

Bir tonna yog‘och og‘irmi, bir tonna temir og‘irmi?

Bir tonna yog‘och og‘irmi, bir tonna temir og‘irmi? - degan hazilakam savol hammaga ma'lum. Odatda o‘ylamasdan turib, bir tonna temir og‘ir degan javobni beradilar, bu qaltis javobdan o‘tirganlar o‘rtasida qahqaha ko‘tariladi. Agar bir tonna temirdan ko‘ra bir tonna yog‘och og‘ir degan javob berilsa, hazilkashlar yana ham qattiqroq kulgi ko‘tarishsa kerak. Bunday deyish kelishmagandek ko‘rinadi, lekin qat'iy aytganda - shu to‘g‘ri javob!

Masala shundaki, Arximed qonuni faqat suyuqliklar uchungina emas, balki gazlar uchun ham to‘g‘ridir. har bir jism havoda o‘zi siqib chiqargan havoning og‘irligicha o‘z og‘irligidan "yo‘qotadi". Temir ham, yog‘och ham o‘z og‘irligini, albatta qisman yo‘qotadi. Ularning asl og‘irligini topish uchun yo‘qotilgan og‘irlikni qo‘shish kerak. Binobarin, bizning misolimizda yog‘ochning asl og‘irligi = 1 tonna + yog‘och hajmidagi havoning og‘irligi; temirnnng asl og‘irligi = 1 tonna + temir hajmidagi havoning og‘irligi. Ammo bir tonna yog‘och bir tonna temirga qaraganda ancha (deyarli 5 marta) katta hajmni ishg‘ol qiladi, shuning uchun bir tonna yog‘ochimnzning asl og‘irligi bir tonna temirning asl og‘irligidan ko‘proq! Aniqroq qilib aytmoqchi boo‘lsak, shunday deyishimiz kerak edi: havoda bir tonna keladigan yog‘ochning asl og‘irligi havoda bir tonna keladigan temirning asl og‘irligidan ko‘proq

Bir tonna temir 1/8 kub metr, bir tonna yog‘och esa 2.5 kub metr joyni ishg‘ol qilganidan ular siqib chiqargan havoning og‘irligi o‘rtasidagi ayirma 2.5 kg ga yaqin bo‘lishi kerak. Bir tonna yog‘och bir tonna temirdan haqiqatda mana shuncha og‘ir!!!

Gapiruvchi kesilgan bosh

Bu "mo�jiza" ko�pincha kichik shaharlarda kezib yuruvchi sayyor sirk, muzey va "panoptikum"larda ko�rsatilar edi. O�z shaharlariga kelgan ana shunday ko�chma teatrlarga tushgan tamoshobinlar hambunga o�xshash nayrangbozlikni ko�rganlar. Siri bilan oshno bo�lmaganlarni u chindan hayron qoldiradi: siz o�z oldingizda ustiga tarelka qo�yilgan stolni ko�rasiz, tarelkaning ustida esa... ko�zlari miltillatib, gapirib va ovqatlanib turgan odamning tirik boshini ko�rasiz! Go�yo stolning ostida tanasini berkitadigan joy yo�qdek ko�rinadi. To�siq bo�lgani sababli stolga yaqin kelish mumkin bo�lmasada, siz stol ostida hech narsa yo�qligini ko�rib turasiz. Agar sizga bunday "mo�jiza" ni o�z ko�zingiz bilan ko�rishga to�g�ri kelsa, siz stol ostiga g�ijimlangan qog�ozni tashlab ko�ring. Sir darrov ochiladi: qog�oz... ko�zguga tegib qaytadi! Qog�oz stolga yetmagan taqdirda ham, ko�zguning borligini oshkor qiladi, chunki unda qog�ozning tasviri ko�rinadi.

?l?m ?k??nid? s?yoh?t qilish to�g�risid? g?pir?r ek?nmiz, yorug�likning unch? m?�lum bo�lm?g?n, l?kin b?�zi z?k?v?t eg?l?rid? dunyo bo�shlig�id? s?yoh?t qilish imk?niyatig? erishish umidini tug�dirg?n hususiyatini h?m esl?b o�tish k?r?k. M?n bu y?rd? yorug�likning b?simi h?qid? fikr yuritm?qd?m?n.

�D?ngiz po�rt?n?si v?qtid? qirg�?qning ?mirilishini kuz?t?r ek?nmiz, � d?b yoz?di fizik pr?ff?ss?r P?yting, o�zining �Yorug�lik b?simi� d?g?n kit?bid?, � d?ngiz to�lqinl?rining qirg�?qq? b?sim ko�rs?tishig? d?rr?v ish?n? q?l?miz. L?kin mikr?sk?pik yorug�lik nurl?rining uchr?g?n h?r bir n?rs?g? b?sim ko�rs?tishig?, m?s?l?n, yoqilg?n l?mp?ning yorug�lik m?nb?ining o�zig? h?m yoritil?yotg?n yuz?l?rg? h?m b?sim ko�rs?tuvchi nurl?r t?rq?tishig? ish?nish qiyin. H?lbuki, yorug�likping shu hild? b?sim ko�rs?tishi h?zir bizg? jud? ?niq m?�lum�. D?rh?qiq?t, bund?y b?sim 1901 yili rus fizigi P. N. L?b?d?v t?m?nid?n t?jrib?d? ko�rilg?n.

Shuni qo�shimch? qilishg? sh?shil?m?nki, bu b?sim b?nih?yat ?zdir; Quyosh nurl?ri Yerning h?r kv?dr?t m?tr yuzig? yarim milligr?mmg? yaqin kuch bil?n, yoki h?r kv?dr?t kil?m?trg? yarim kil?gr?mm kuch bil?n b?s?di. Yerning Quyoshg? o�girilg?n t?m?nig? quyosh nurl?ri 60 ming t?nn? kuch bl?n b?s?di. Bu r?q?m, ?lb?tt?, jud? k?tt? tuyul?di, l?kin bu kuch, Yerning Quyoshg? t?rtilish kuchid?n 60 milli?n m?rt? kichik ek?nligini ?yts?m, ko�z ?ldingizd? uning ?nch? ?h?miyati yo�q?l?di. D?rh?qiq?t, bu b?sim mingt?gin? p?r?v?zning ?g�irligini t?shkil et?di,� �h?l?s�.

M?yd? jisml?r uchun yorug�lik b?simi bil?n t?rti�lish kuchi o�rt?sid?gi mun?s?b?t Yer sh?rinikig? nisb?t?n yirikr?q k?sr bil?n if?d?l?n?di. Bu ?lb?tt?, o�zid?n o�zi ?ngl?shil?rli, chunki yorug�likning b?sim kuchi jismning sirtig?, t?rtilish�� kuchi es?�� uning v?znig? b?g�liq...