Molyar massa

Oddiy yoki murakkab modda va uning massasi oʻrtasidagch  bogʻliqlikni oʻrnatnsh uchun molyar massa tushunchasidan foydalaniladi.

Molyar massa (M yoki r) massaning modda miqdoriga nisbatidir. Uning birligi Xalqaro birliklar tizimiida kilogramm taqsim mol (kg/mol).

Shuningdek, gramm taqsim mol (g/mol) birligini ham ishlatish mumkin. Masalan, uglerod (IV) oksid - CO₂ ning molyar massasi 44 g/mol ga tent (44 g emas!); sulfat kislota - H₂SO₄ ning molyar massasi 98 g/mol ga teng (98 g emas!) va hokazo.

Etil spirtining yonish  reaksiyasi:

C₂H₅OH + 3 O₂ = 2CO₂ + 3H₂O

Siyrak yer elementlari

Bu nom bilan 15 ta kimyoviy element: lantan (Z=57) va 14 ta lantanoidlar (Ce, Z=58 dan, Lu, Z=71 gacha)ning tarixiy nomidir. Bu elementlar Mendeleev davriy jadvalining oltinchi davrida joylashgan. siyrak yer elementlari jumlasiga yana skandiy (Z=21) va ittriy (Z=39) kiradi. Chunki bu elementlarning ochilishi va o‘rganilishi tarixi siyrak yer elementlariningtarixi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Tabiatda siyrak yer elementlari odatda bir-biri bilan yaqin uchraydi. Hozirda 250 ga yaqin siyrak yer elementlarining minerallari ma'lum bo‘lib, ularni mumtoz siyrak elementlarga qo‘shib bo‘lmaydi.
XIX-asrda va XX-asr boshlarida 100 dan ortiq siyrak yer elementi kashf etilgani e'lon qilindi, ammo, bu kashfiyotlarning ko‘pi xato ekanligi aniqlandi. Haqiqatda esa tabiatda qancha siyrak yer elementi mavju ekanlgini hech kim aniq aytib bera olmadi.
Bu ularning birinchi jumboq tomoni edi. Ikkinshisi esa siyrak ter elemntlarining kimyoviy o‘xshashligidir. Bitta siyrak yer elementini boshqasidan ajratib olish uchun ko‘p minglab turli xil kimoviy operatsiyalarni olib borishga va yillab vaqt sarflashga to‘g‘ri kelgan. Nima uchun siyrak yer elementlari juda o‘xshash? Buni ham hech kim tushuntirib bera olmadi. Nihoyat uchinchi jumboq: birikmalar tarkibida uch valentli bo‘ladigan siyrak yer elementlarini kimyoviy elementlarning davriy sistemasida qanday joylashtirish kerak?
Bu savollarga javob topish asosan fiziklarga qoldi, ammo kimyogarlar ham mumkin bo‘lgan hamma imkoniyatlardan foydalandilar. Ular siyrak yer elementlarini bir qatorga (atom massalarining ortib borishi tartibida) to‘g‘ri joylashtirib, bu elementlarning sonini taxminiy aniqladilar.

Vodorod

Vodorod – kimyoviy elementlar davriy jadvalining eng birinchi elementi. Formulasi H. Vodorodning formulasi, uning lotincha nomi – «Hydrogenum»ning bosh harfidan kelib chiqqan bo‘lib, u qadimgi yunon tilidagi ὕδωρ — «suv» va γεννάω -  «tug‘diruvchi» so‘zlaridan yasalgan. Tarjimada «suv tug‘diruvchi» ma’nosini anglatadi.

Oddiy modda sifatidagi vodorod H₂ – yengil, rangsiz gaz.  Kislorod bilan aralashma holida yonishga va portlashga xavfli. Toksik emas. Etanolda, shuningdek qator metalllarda: temir, nikel, palladiy, titan va platinada eriydi.

Kashf qilinishi va atama etimologiyasi.

Vodorodni ilk marotaba 1766 yilda ingliz kimyogar va fizik olimlari Genri Kavendish tomonidan kashf etilgan deb hisoblanadi. Kavendishning o‘zi, tajribalarida olingan noma’lum gazga «yonuvchi havo» deb nom bergan. «Yonuvchi havo» yondirilganida suv hosil bo‘lishini kuzatgan Kavendishning o‘zi, ilmiy mulohazalarda flogiston ta’limotiga tayanib qolganligi bois bu borada yakuniy xulosa chiqara olmagan. Vodorod alohida kimyoviy element ekanligini esa, ilk marta farang kimyogari Antuan Lavuaze hamda muhandisi Jan Menyo birgalikda olib borgan maxsus gazometr uskunalar yordamidagi tajribalar orqali ilmiy isbotlangan. Elementga «Hydrogenum» nomini ham aynan Lavuaze taklif qilgan. O‘zbek tiliga rus tili orqali kirib kelgan «Vodorod» atamasi esa, 1824 yilda rus kimyogari M. Solovyov tomonidan fanga kiritilgan edi.

Elementlarning elektrmanfiyligi - χ

Elementnning elektrmanfiyligi, ushbu element atomining, kimyoviy birikma hosil qilishda, boshqa elementlarning valentatomilaridan elektronlarini tortish energiyasini ifodalaydi. [1]

Elektr manfiylik - atomning birikmada o‘ziga elektronlar tortish xususiyatidir. [2]

Elektr manfiylik - atom yadrosining kuch maydonini xarakterlaydi va u, bir vaqtning o‘zida, yadro zaryadiga ham, shuningdek, yadroning elektronlar orqali ekranlanishi darajasiga ham bog‘liqdir. Elementlarning elektr manfiyligi, ular xosil qilgan moddalarning ko‘p xossalarini, xususan, kovalent bog‘lanishlarning qutbliligini, ularning reaksiyalarda qanday kimyoviy xususiyat namoyon qilishi, oksidlanish darajasi ishorasini, vodorod bog‘lanishlarini amalga oshirish imkoniyatlar va boshqa xossalari to'g'risida mulohaza yuritish imkonini beradi.

Quyidagi jadvallarda, Kimyoviy elementlarning Elektr manfiyliklarining qiymatlari nisbiy birliklarda keltirilgan.