15 o‘yini yoki Taken

(Mumtoz matematik maqolalar turkumidan)

Ya.I.Perelmanning "Qiziqarli matematika" (1938) kitobidan tarjima.

Raqamlangan 15 ta kvadrat shashka teriladigan qutichaning qiziq tarixi borligini ko‘pchilik bilmasa kerak. Bu haqida, tarixchi-tadqiqotchi V.Arens so‘zi bilan hikoya qilamiz.

XIX asrning 70-yillarida, AQSHda "15" o‘yini paydo bo‘ldi; u tez tarqaldi va bu o‘yin ishqibozlari hisobsiz darajada ko‘payib ketganligidan, u chinakam ijtimoiy ofatga aylandi.

Okeanning berigi tarafida, ya'ni Yevropada ham ahvol shunday edi. Bu yerda ko‘nkalarda (ot qo‘shilgan aravadan iborat yo‘lovchi tashuvchi shahar ichi temir yo‘l transporti, tramvayning ajdodi) ham yo‘lovchilar qo‘lida 15 ta shashkali qutichalarni ko‘rish mumkin edi. Idoralarda va do‘konlarda xo‘jayinlar o‘z xizmatchilarining o‘yinga berilib ketib, ishni tashlab qo‘yganliklari sababidan g‘azablanib, ish va savdo vaqtida bu o‘yinni o‘ynashni ta'qiqlab qo‘ydilar. o‘yin-kulgi muassasalarining egalari, odamlarning bu o‘yinga bo‘lgan katta qiziqishdan foydalanib, yirik turnirlar uyushtirar edilar.

o‘yin hatto Germaniya Reyxstagining muhtasham zallariga ham kirib bordi. Reyxstagda oppoq sochli mo‘ysafidlarning o‘z qo‘llaridagi kvadrat qutichaga termulib o‘tirganlarini hali ham ko‘z oldimdan ketmaydi" - deydi o‘sha vaqtlarda Reyxstag deputati bo‘lgan mashhur geograf va matematik Zigmund Gyunter.