Anders Selsiy

Anders Selsiy (shvedcha - Anders Celsius) - shved astronomi, geolog, meteorolog.

1701 yilning 27-noyabrida Shvetsiyaning Uppsala sharida tug'ilgan. Uning avlodi, xususan, otasi va har ikkala bobosi, shuningdek amakisi ham o'z davrining ko'zga ko'ringan olim va ziyolilari bo'lishgan. Xususan, amakisi Ulof Selsiy (1670-1756), taniqli sharqshunos, tarixchi va botanik bo'lgan ekan. Anders Selsiy, boshlang'ich ta'limni o'z oilasida olgach, Uppsala universitetiga o'qishga kiradi. Uning oliygohdagi ilmiy rahbari, mashhur astronom Jak Kassini bo'lgan. 1730 yildan e'tiboran, o'zi ta'lim olgan universitetda, matematika va astronomiya fanlari professori lavozmida ishlay boshlaydi.

Anders Selsiyning nomini ilm-fan tarixiga muhrlagan narsa, uning haroratni o'lchash uchun taklif etgan qulay o'lchov shkalasi bo'lib, olim 1742 yilda, amaliy o'lchashlar uchun, muzning erishi (suvning muzlashi) va suvning qaynashi haroratlarini tayanch nuqtalar sifatida tanlab olib, ular orasidagi 100 bo'linmalik shkaladan foydalanishni tavsiya etgan edi. Shuni ta'kidlab o'tish joizki, Selsiyning o'zi avvaliga, muzning erishini 100 °C, suvning qaynashini esa 0 °C deb qabul qilgan; shkalani bizga tanish holatga keltirgan olim esa, ingliz botanigi Karl Linney bo'ladi. Aynan Linney, 1745-yilda (ya'ni, olimning o'limidan bir yil o'tib) Selsiy shkalasi uchun hozirgi ko'rinishni tadbiq etib, ilm-fanga joriy qilgan edi.

Tomas Iogann Zeebek

Tomas Iogann Zeebek - (nemischa Thomas Johann Seebeck) - olmon fizigi, termoelektr hodisasini kashf qilgan hamda tarixda birinchi termoparani ixtiro qilgan olim.

Iogann Zeebek 1770-yilning 9-aprelida, o'sha vaqtlarda Rossiya imperiyasiga qarashli bo'lgan Revill (hozirgi Estoniya davlatining poytaxti Tallin) shahrida tug'ilgan. Boshlang'ich ta'limni Gustaf Adolf nomli gimnaziyada, oily ma'lumotni esa Gettingen universitetida, tibbiyot yo'nalishida olgan. U avvaliga Yena, Bayreyt va Nyurnberg shaharlarida xususiy t5arzdagi shifokor-vrach bo'lib ish olib boradi. 1818-yilda esa Berlinga joylashib, ilmiy faoliyatini boshlab yuboradi. Tez orada uni Berlin Fanlar Akademiyasiga a'zolikka qabul qilishadi.

Zeebekning ilk ilmiy muvaffaqiyatlari optika sohasida bo'lgan. Xususan u farang fizigi Bio bilan deyarli bir vaqtniong o'zida, bir va ikki o'qli kristallardagi yorug'lik qutblanishi hodisasini kashf etadi. Shuningdek uning, akustikaga doir bo'lgan, tovush chiqarayotgan jismning harakatining, tovush balandligiga ta'siri borasidagi tadqiqotlari, hamda, Quyuosh spektridagi issiqlik nurlanishlarining taqsimlanishining tadqiqotlariga bag'ishlangan izlanishlari, katta shuhrat keltirgan. Bundan tashqari olim, yorug'likning jismlarga o'tkazadigan kimyoviy ta'siri borasidagi izlanishlari ham ma'lum.
Tomas Iogann Zeebek ochgan va hozirgi kunda ham o'zining katta samaradorligi bilan afzalliklarini namoyon qilib kelayotgan eng ajoyib kashfiyot esa bu termoelektr hodisasidir. Unga ko'ra, ikki xil turli jinsli metallar juftligidan tayyorlangan o'tkazgich simlardan iborat termojuftlikning o'zaro kavsharlangan bir uchini issiqlik obyektiga tushirilsa, issiqlik ta'sirida simlarda elektr yurituvchi kuch (EYuK), simlarning erkin uchlarida esa potensiallar farqi yuzaga keladi. Ushbu farqni (kuchlanishni) o'lchash orqali, obyektdagi harorat haqida ma'lum axborotga ega bo'lish mumkin bo'ladi. Ushbu effekt fanda, olimning sharafiga, uning nomi bilan "Zeebek effekti" deb atala boshladi va Iogann Zeebek, termopara asbobining ilk ixtirochisi sifatida tarixda qoldi. Zeebek 1821-yilda yasagan ilk termopara, mis-vismut juftligidan iborat bo'lgan. Uning 1821-yilda Prussiya Fanlar Akademiyasiga taqdim qilgan "Ba'zi rudalar va metallarda, haroratlar farqi yuzaga kelgan sharoitlarda paydo bo'luvchi magnit qutblanishi masalalari" nomli asarida, o'zining mazkur sohaga oid tajribalari va natijalarini bayon qilgan bo'lib, ushbu ish, Prussiya Fanlar Akademiyasining 1822-yildagi hisobotlarida chop etilgan.

Tomas Iogann Zeebek, 1831-yilning 10-dekabrida Berlinda vafot etgan.

Geometriya inqilobchisi. Bernxard Riman

Bernxard Rimanning ishlari, XIX asr aniq va tabiiy fanlar sohasidagi eng buyuk ilmiy yutuqlar sirasiga kiradi. Uning ilmiy ishlari bayonini, kichik bir kitobchaga joylashtirish mumkin, biroq, ularning mazmun mohiyati, o'z vaqtida ham, hozirda ham haqiqiy ilmiy hayratlarga sabab bo'lib kelmoqda. Riman XIX asr ilm fani samosining eng yorqin yulduzlaridan biri bo'lgan...

Georg Fridrix Bernxard Riman, 1826-yilning 17-sentyabrida, Germaniyaning Gannover shahri yaqinidagi kichikroq bir qishloqda tavallud topgan. U oilada 4 qiz va 6 farzandning ikkinchisi bo'lib, otasi Napoleon yurishlari qatnashchisi, Lyuteran cherkovi pastori, onasi esa ishlari unchalik yurishmagan advokatning qizi bo'lgan ekan. Ularning oilasi kamtarona hayot kechirgan. Farzandlarni maktabda o'qitish uchun ro'zg'ordan pul orttira olmagan ota-ona, ularga uyda, o'z qaramog'ida ta'lim berishga majbur bo'lishgan. Rimanning arifmetikaga bo'lgan qiziqishi va iste'dodi 6 yoshidayoq yuzaga chiqib, unga bu borada dars berishga otasining bilimlari cheklanib qoladi. Shunda Rimanning otasi, taxminlarga ko'ra, Lyuteran cherkovidagi hamkasblaridan, yoki, doimiy ibodatga keluvchi xudojo'ylardan biri bo'lgan Shults ismli kishi bilan, o'g'lining matematika borasida o'qishi yuzasidan kelishuvga erishadi. Biroq tezkorlik bilan Shultsning ham Rimanga o'rgatadigan narsalari qolmaydi. Shults, iste'dodli o'quvchisining otasiga, o'g'lining qobiliyati o'zinikidan yuksakroq ekani, hamda, uni kuchliroq ustoz qaramog'iga berish lozimligi haqida tan olib qaytarib kelgan ekan. Riman qolgan bilimlarni mustaqil ravishda egallashga majbur bo'lgan. 14 yoshida u o'zi iste'dodi va tirishqoqligi bilan o'rta maktab rahbariyatini qoyilqoldiradi va uni maktabga qabul qilishadi.

Anchayin xudojo'y va Lyuteran e'tiqodiga sodiq bo'lgan otasi, Rimanni ham cherkov xizmatiga kirishni va ilohiyot bilan shug'ullanishini istagan. Biroq, yetishib chiqayotgan yosh iste'dod egasining qo'rs va yopiq xarakteri, bunday rejalarni yuzaga chiqishiga to'sqinlik qilgan. U doimo, ko'pchilik oldida gapirishga va kishilar bilan chiqishib ketishga qiynalgan. Ko'pincha o'z dunyosiga sho'ng'ib ketib, xayolida matematik gipotezalar ustida tinmay fikrlar ekan.

Mendeleyev haqida 11 fakt

Mendeleyev - jahon ilm-fani taraqqiyotiga ulkan hissa qo'shgan buyuk olimlardan biri. Ko'pchiligimiz uni odatda, maktab kimyo xonasidagi sersoqol portreti hamda, uning nomi bilan ataluvchi, kimyoviy elementlar davriy jadvali orqali bilamiz. Ushbu maqolamizda esa, mashhur kimyogarning hayotiga oid biz bilmagan yana boshqa qirralari haqida fikr almashamiz...

Oilada 17-chi farzand.

Dmitriy Mendeleyev, Tobol shahri gimnaziyasining direktori lavozimida ishlagan Ivan Pavlovich Mendeleyev oilasidagi 17-farzand bo'lgan. o'sha vaqtlarda, bunchalik ko'p bolali oilaga ega bo'lish, rus ziyolilari orasida nihoyatda kam urf bo'lgan hodisa sifatida qaralgan. 17 ta farzand deganda, ajablanib yoki, hayratlanib qarashdan oldi, Ivan Pavlovichning Dmitriydan oldingi nechta farzandi yashab ketganiga ham e'tibor qaratish zarur: 17-chi farzanddan avvalgilaridan faqat ikki o'g'il va 5 qiz hayotda yashab ketgan. Dmitriydan avvalgi 8 ta aka-opalari chaqaloqligidayoq o'lib ketgan, ulardan uchtasi esa, o'lik tug'ilgan ekan...