Benua Pol Emil Klayperon
Benua Pol Emil Klayperon (fransuzcha Benoît Paul Émile Clapeyron) – farang muhandisi va fizik olimi. Temir yo‘l tarmoqlari, ko‘prik qurilishi va yo‘lsozlik masalalari bo‘yicha ko‘plab ilmiy-amaliy ishlar muallifi. Ideal gaz holati tenglamasini keltirib chiqargan olim.
Pol Klayperon 1799 yilning 26-fevral sanasida Parijda tug‘ilgan. Avvaliga 1816-1818 yillar davomida Parij Politexnika maktabida tahsil olgan. 1820 yilda Sankt-Peterburgdagi Aloqa yo‘llari muhandisligi institutda professor bo‘lib ishlayotgan do‘sti Gabriel Lamening oldiga jo‘naydi va u yerda 10 yil davomida ishlab, yo‘lsozlik va ko‘priklar qurilishi bo‘yicha loyihalarda muhandis sifatida ishtirok etadi. 1930 yilda Parijga qaytgach, Fransiya bo‘ylab qurilayotgan yangi temir yo‘l tarmoqlari va ko‘priklar va yo‘llar qurilishida muhandis, loyihachi va nazoratchi sifatida ishtirok etadi. Xususan ilk fransuz temir yo‘l tarmoqlari bo‘lmish Parij-Versal va Parij-Sen Jermen yo‘nalishlari aynan Klayperon nazorati bilan qurilgan edi.
Pol Klayperonning fizik olim sifatidagi ishlari asosan issiqlik, plastiklik va qattiq jismlarning muvozanat holatlari masalalariga bag‘ishlangan bo‘lib, uning termodinamika borasidagi izlanishlari ayniqsa mashhur bo‘lgan. Sadi Karnoning «Alanganing harakatlantiruvchi kuchi va bu kuchni rivojlantira oladigan mashinalar haqida mulohaza» birinchi bo‘lib jiddiy ilmiy ahamiyat qaratgan va uning g‘oyalariga matematik asos bergan ilk olim aynan Pol Klayperon bo‘lib, ushbu g‘oyalardan kelib chiqib u, termodinamika uchun dastlabki grafik uslublarni – indikator diagrammalarni, xususan, p-V koordinatalar sistemasini kiritgan edi. 1834 yilda Klayperon, Boyl-Mariott, Gey-Lyussak va Avogadro qonunlarining umumlashtirilishi natijasidan, ideal gaz holati uchun tenglama keltirib chiqardi. (Ushbu tenglama D.I. Mendeleyev tomonidan 1874 yilda yanada umumlashtirilgan bo‘lib, Mendeleyev-Klayperon tenglamasi deb yuritiladi.) Shuningdek u jismning erish va qaynash harorati va bosimi orasidagi bog‘liqlikni o‘rnatuvchi va 1851 yilda Klauzius tomonidan nazariy asoslab berilgan tenglamani (Klayperon-Klauzius tenglamasi) keltirib chiqargan.
Pol Klayperon 1858 yilda Parij Fanlar Akademiyasiga, boshqa bir mashhur olim Koshining o‘rniga a’zolikka saylandi. Hozirda uning nomi, Eyfel minorasining birinchi qavatiga joylashtirilgan «Fransiyaning buyuk olimlari» ro‘yxatiga kiritilgan bo‘lib, olim shuningdek Sankt-Peterburg fanlar akademiyasining ham a’zoligiga ega bo‘lgan.
Klayperonning termodinamikaga bag‘ishlangan qator asarlari mavjud, xususan, «Qattiq zarrachalarning ichki muvozanati haqida» hamda, «Issiqlikning mexanik nazariyasi haqida» asarlari shular jumlasidandir. Bundan tashqari, Klayperonning yo‘lsozlik, qurilish va jamoatchilik ishlari masalalariga bag‘ishlangan asarlari o‘z davrida katta mashhurlikka ega bo‘lgan.
Benua Pol Emil Klayperon 1864 yilning 28-fevral sanasida Parijda vafot etgan.
< avvаlgi | kеyingi > |
---|