Ilk Bobil Talantlari.

�

Tarozudek benazir innovatsiya va vazn o�lchovi vositasini qadimdagi eng qimmatbaho material � metall ishlab chiqaruvchilari ixtiro qilishgan. Qadimda metall qazib olish juda o'g�ir mehnat bo�lgan va olingan har bir metall parchalari o�ta qadrlangan. Aynan o�shalar bu metall parchalariga raqam yoki boshqa belgilar vositasida uning vaznini ifodalovchi belgilar qo�ya boshlaganlar. Xuddi o�sha belgi qo�yilgan metall parchalari tanga pullarning eng dastlabki, sodda ko�rinishdagi namumansi hisoblanadi.

Vaznni o�lchashdan maqsad, biror bir jismdagi moddaning miqdorini aniqlashdir. Jismning massasini undagi modda miqdori hammadan ham aniqroq ifodalaydi. Lekin, hattoki bizga yaqin XIX asrda ham jismning vazni va og�irligini farqiga unchalik borishmagan. Biz keyinchalik,� vaznni aniqlashning turli usullari haqida so�z yuritganimizda, aslida jismning massasini aniqlashni nazarda tutamiz. Kundalik tajribada odatda, �tortib ko�rish� tushunchasi ostida buyum yoki mahsulotning massasini biror bir vazndagi etalon bilan taqqoslab ko�rish tushuniladi. Biz ham an�anaga ko�ra qadimgi dunyo xalqalrining o�lchov tizimlari haqida so�z borganda, o'g'irlik va vazn oolchov birliklarini bir biridan alohida, aniq chegara asosida ko�rib chiqamiz.

�

�Yetilib pishgan bug�doy donining 180 donasini o�lchab ko�ring. Oldingizda qadimgi Bobil �og�irlik o�lchovi birligi � �sikl�, tahminan 10 gramm. 60 siklni olib, biz 1 Bobil �mina�sini hosil qilishimiz mumkin. Shu tarzda, 1 Bibil minasi 600 grammga teng ekanligini topamiz. 60 mina, ya�ni 36 kilogramm esa 1 �Bobil vazn talanti� ni tashkil qiladi. Eshitgan bo�lsangiz podshoh Sulaymon har birida 600 sikl oltin bo�lgan hadya tarqatgan. Bizning hisob tizimimiz bo�yicha � 6 kilogramm� agar, albatta 10 � grammli sikl nazarda tutilgan bo�lsa. Bu borada tarixchilarning fikrlari tarqoq holatda. Ba�zilar mina vazni 640 gramm bo�lgan deb hisoblaydilar. Bu holatda siklning qiymati hab birmuncha boshqacha bo�lib chiqadi. Qadimgilarning o�zlari esa minaning vaznini nisbatan tahminiy keltirib chiqargan bo�lishsa kerak. Lekin, o�sha zamonlardayoq qandaydir standartlar jotiy etishga bo�lgan urinishlar bo�lgan. Masalan eramizgacha bo�lgan 1865 � 1804 yillarda qadimgi Bobilda bir sikl kumush 10 min bronza yoki 12 min jun bilan tenglashtirilgan. Ozod fuqaroning yuziga musht tushirgan zo�ravonga 10 sikl kumush miqdorida jarima jazosi tayinlangan. (Bobil podshosi Xammurapi qonunlarining 204-chi bandiga ko�ra)�

Sikl son miqdoridagi donni hovuchimizga olib ko�rsak olib, ularning ularning har hil ekanligini ko�ramiz. Bunday hol tabiiy albatta, chunki, boshoqlik ekinlarning hech birining pishib yetilga donlari aynan bir xilda bo�lmayd. Ikki hil namunadagi sikl miqdorini aniqligi katta bo�lgan tarozuda tortib ko�rsak, ular orasida miligrammlarda bo�lsa hamki, albatta farq chiqadi. Lekin qadimda bunday xatolik osonlik bilan me�yor sifatida qabul qilingan.

Qadimda arpa doninidan iborat o�ziga xos vazn etalonini, ajnabiy savdogarning shubhali qadoqtoshidan afzal ko�rishgan. Tortib ko�rish uchun maxsus qadoqtoshlar ancha kech paydo bo�lgan. Bu narsa savdo jarayonida metallarning va pullarning mustaxkam o�rnashuvi amalga oshganidan keyingina ro�yobga chiqqan.