Qadimgi Bobilliklarda o‘rin qiymatiga qarab raqamlash

Eramizdan taxminan 40 asr ilgari qadimgi Bobilda o‘rin qiymatiga qarab (pozitsion) raqamlash tizimi, ya'ni, aynan bir raqamning qaralayotgan sondagi o‘rniga ko‘ra turli qiymatlar oladigan usulda raqamlash tizimi vujudga kelgan. Bizning hozirgi muomaladagi raqamlash tizimimiz ham aynan shunday, ya'ni, pozitsion raqamlash tizimidir. Masalan, biz qo‘llaydigan 52 sonidagi 5 ning ma'nosi 50, ya'ni, 5×10 ni bildiradi. 576 sonidagi 5 esa, 500 ni, ya'ni, 5×10×10 ni anglatadi. Bizda 10 raqamai qanday ahamiyat kasb etsa, Bobilliklarning pozitsion raqamlashida 60 shunday o‘rin tutgan. Shuning uchun ham bu usul oltmishli sanoq tizimi deb ataladi. Bobilliklar 60 dan kichik sonlarni ikki xil belgi bilan yozishgan:

1 soni uchun belgi, 10 uchun -belgi ishlatilgan.

1) Bu belgilar pona shaklida bo‘lgan. Chunki u vaqtlarda Bobilliklar gil taxtachalarga uchburchak shakldagi cho‘plar bilan yozib axborot almashinishgan ekan. Bobil raqamlash tizimidagi bu belgilar qaysi sonni yozmoqchi bo‘linsa, shuncha marta takrorlangan. Masalan

Oltmishli sanoq tizimi o‘nli sanoq tizimidan keyin paydo bo‘lgan, chunki 60 dan kichik sonlar bu tizimda ham o‘nli sanoq tizimi asosida yozilda. Ammo oltmishli tizimning Bobilda qachon va qanday vujudga kelgani ma'lum emas. Bu haqida ko‘plab farazlar o‘rtaga tashlanishiga qaramay, hozirda ularning birortasi ham qat'iy isbotlanmadi.

Oltmishli tizimda butun sonlarni yozish qadimgi Ossuriya va Bobil podsholigidan tashqariga chiqa olmadi. Ammo oltmishli kasrlar bu chegaradan ancha olisga: Yaqin Sharq mamlakatlari, o‘rtaa Osiyo, Shimoliy Afrika va G'arbiy Yevropaga o‘tib ketgan. Bu xil kasrlar, ayniqsa astronomiyada, o‘nli kasrlar ixtiro qilingunicha, ya'ni, XVII-asr boshlarigacha ishlatib kelingan. Burchak, yoy va graduslarning (shuningdek soatning) 60 minutga, minutning 60 sekundga bo‘linishi oltmishli sanoq kasrlar tizimining hozirgi kunda ham saqlanib kelayotganiga dalildir.

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:

Feysbukda: https://www.facebook.com/Orbita.Uz/