Mendeleyeviy
Menedeleyeviy – yettinchi davrning uchinchi guruhiga mansub element. Atom raqami 101. Formulasi Md. Aktinoidlar oilasiga mansub.
Kashf qilinishi va atama etimologiyasi.
Mendeleyeviyning dastlabki atomlarini 1955-yilda olimlar Albert Giorso, Bernard Xarvi, Gregori Choppin, Stenli Tompson va Glen Siborg tomonidan Berkli laboratoriyasida 253Es izotopi yadrosini α-zarralar bilan nurlatish yo‘li bilan sintez qilingan. O‘shanda AQShlik ushbu ilmiy guruh mendeleyeviyning atigi 17 dona atomini hosil qilishga muvaffaq bo‘lgan edi. Keyinroq, 1962-yilda Dubna yadroviy tadqiqotlar instituti olimlari tomonidan 238U izotopini nurlatish usuli bilan mendeleyeviyning yuzga yaqin atomi hosil qilingan. Elementga uni kashf qilgan AQSh olimlari tomonidan, davriy jadvalning muallifi Dmitriy Ivanovich Mendeleyevning nomi berilgan.
Tabiatda tarqalganligi.
Mendeleyeviy sun’iy sintez qilingan element bo‘lib, tabiatda uchramaydi.
Izotoplari.
Hozirgi paytda mendeleyeviyning 17 xil izotopi ma’lum. Ularning massa sonlari 224 dan 260 gacha bo‘lib, ular orasida eng uzoq yashaydigan izotop bu 258Md bo‘lib, u 51 kun yarim yemirilish davriga ega. Shuningdek mendeleyeviyning 260Md izotopi 32 kun, 257Md 5 soat, 259Md izotopi 1,6 soat, 256Md izotopi esa 75 daqiqa, yarim yemirilish davriga ega.
Fizik va kimyoviy xossalari.
Mendeleyeviyning atomining to‘liq elektron konfiguratsiyasi 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f145d106p65f137s2. Ion radiusi 0,117 nm. Mendeleyeviyni hozircha nisbatan yengil elementlarni neytronlar bilan bombardimon qilish yo‘li bilan makroskopik miqdorlarda olib bo‘lmaydi. Bu aktinoidlar qatorida oxiridan uchinchi va transuran elementlar qatorida to‘qqizinchi elementdir. Uni faqat tezlatkichlarda yengil elementlarni zaryadlangan zarralar bilan bombardimon qilish usuli yordamida olish mumkin. Mendeleyeviy ochilishidan avvalroq, 1954-yilda olimlar uning xossalari aktinoidlar oilasi elementlariga o‘xshash bo‘lishini va xususan, oksidlanish darajasi +3 bo‘lishini taxmin qilgan edilar. Ushbu faraz 1960-yillardagi eksperimentlar orqali amalda tasdiqlangan. O‘shanda ilk bora mendeleyeviyning uch valentli eritmalari olingan va uning suvda erimaydigan gidroksidi va ftoridi cho‘kmalari hosil qilinib, ularning xossalari o‘rganilgan.
Olinishi.
Mendeleyeviy eynshteyniy atomlarini siklotronda geliy ionlari bilan (α-zarralar bilan) bombardimon qilish usuli orqali sintez qilinadi.
Biologik ahamiyati.
Mendeleyeviy elementi tabiatda mavjud emas va u bilan juda kam sonli odam faqat yadroviy laboratoriyalarda ishlashiga qaramasdan, radiologik himoya bo‘yicha Xalqaro hay’at (ICRP) tomonidan ushbu elementning eng uzoq yashovchan izotopi uchun yillik ta’sir chegaralarini belgilagan. Unga ko‘ra mendeleyeviy-258 izotopining yutilish dozasi 9×105 bekkerel deb belgilangan. Nafas bilan yutish chegarasi esa 6000 Bq.
Umumiy ma’lumotlar |
|
Nomi |
Mendeleyeviy; |
Formulasi |
Md |
Raqami |
101; |
Kashf etgan olimlar |
Giorso, Xarvi, Siborg, Tompson, Choppin |
Kashf etilgan sana |
1955-yil, |
Kashf etilgan davlat |
AQSh; |
Atom xossalari |
|
Atom massasi |
258,1 m.a.b. (g/mol); |
Elektron konfiguratsiyasi |
[Rn] 5f13 7s2 |
Atom radiusi |
287 pm; |
Kimyoviy xossalari |
|
Elektrmanfiyligi |
1,3 (Poling shkalasi bo‘yicha); |
Oksidlanish darajasi |
+1, +2, +3; |
Ionizatsiya energiyasi (birinchi elektron) |
636 kJ/mol; (6,58 eV) |
Elektrod potensiali |
‒1,7 V (Md←Md3) |
Termodinamik xossalari |
|
Erish harorati |
1100 K; 86 ℃ |
Zichligi |
10,3 g/sm3 (taxminan) |
Struktura panjarasi shakli |
Chegaraviy markazlashgan kubik |
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring:
Feysbukda:https://www.facebook.com/Orbita.Uz/
Tvitterda:@OrbitaUz
Google+ :https://plus.google.com/104225891102513041205/posts/
Telegramdagi kanalimiz:https://telegram.me/OrbitaUz
kеyingi > |
---|