Xalqaro Birliklar Tizimi - SI

Fizik kattaliklarning xalqaro birliklari tizmi - SI

Bu bo'limda Siz hozirgi kunda fan-texnikaning turli sohalarida amal qilib kelayotgan Xalqaro Birliklar tizimi va uning tarkibiy birliklari bilan tanishasiz...

O‘lchov va tarozilar xalqaro qo‘mitasi hamda, Metr Konvensiyasi

22.07.2013 05:00 Muzaffar Qosimov Xalqaro birliklar tizimi - SI - SI tarixi

O‘lchov va tarozilar xalqaro qo‘mitasi hamda, Metr Konvensiyasi

O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi (O‘TXQ) 1875-yilning 20-may kunida, 17 davlat delegatlari ishtirokidagi Metr diplomatik Konferensiyasining yakuniy qaroriga ko‘ra Metr Konvensiyasiga binoan ta'sis etilgan. Konvensiyaga 1921-yilda o‘zgartirish va tuzatishlar kiritilgan.

O‘TXQ, farang hukumati tomonidan ajratib berilgan, Parij yaqinidagi Pavillon de Breteuil (Parc de Saint-Cloud) dagi 43 520 m² maydonda joylashgan shtab - kvartirasida faoliyat yuritadi va Metr Konvensiyasining a'zo davlatlari tomonidan moliyalashtiriladi.

O‘TXQning asosiy vazifasi - butun jahon bo‘yicha o‘lchovlarning yagona, unifikatsiyalashgan tizimini ta'minlash; bu borada:

Asosiy fizik kattaliklar uchun o‘lchov birliklarining fundamental standartlarini o‘rnatish hamda, xalqaro etalonlarni saqlash;
Milliy va Xalqaro standartlarni muvofiqlashtirish;
O‘lchov texnikalarini tegishli tartibda muvofiqlashtirish;
Fundamental fizik konstantalarning miqdoriy qiymatlarini va o‘lchamlarini yuqori aniqlik darajasida ishlab chiqish va muvofiqlashtirsh;
Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 24.12.2018 09:57

Astronomiyada qo‘llaniladigan masofa birliklari

22.07.2013 04:54 Muzaffar Qosimov Xalqaro birliklar tizimi - SI - Tizimlashmagan birliklar

Astronomiyada qo‘llaniladigan masofa birliklari

Astronomiyada juda katta masofalarni o‘lchash va ifodalash uchun quyidagi maxsus masofa birliklari qo‘llaniladi: Astronomik birlik, Yorug‘lik Yili, hamda, Parsek.

Astronomik birlik (a.b.) - Yer va Quyosh o‘rtasidagi masofa.

Yorug‘lik Yili (yor.yil.) - yorug‘likning bir tropik yil muddatda bosib o‘tadigan yili.

Parsek^[1] (pk) - yillik parallaksi bir soniyaga teng bo‘lgan (boshqacha aytganda, yer orbitasining o‘rtacha radiusi bir sekund burchak ostida ko‘rinadigan masofa) masofa.

Jadvalada ushbu birliklar orasidagi munosabatlar keltirilgan.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 26.11.2018 10:05

Bosqich va tirsaklar doimo biz bilan.

21.07.2013 04:31 Muzaffar Qosimov Xalqaro birliklar tizimi - SI - Tarixiy ma'lumotlar

Bosqich va tirsaklar doimo biz bilan.

Bulutsiz quyoshli kunduzning so�nggi bosqichi kirib, quyosh ufqqa bosh qo�ydi� Siz shoshmasdan qadam tashlab yurganingizda, quyosh botgunicha bosib o�tib oladigan yo�l bir �bosqich� masofaga teng. Aslida mazkur eng sodda va qadimgi masofa o�lchov birligi dunyoning ko�plab qadimiy xalqalrida mavjud bo�lsa-da, etimologik nuqtai nazardan, boshqa tillardan ko�ra, o�zbek tilida bu misol, so�z o�zagidan ham yaqqol namiyon bo�ladi. Bosqich � bosish, bosib o�tish so�zlari bilan aloqadir ekanligini darhol payqash mumkin. Bunday masofani bosib o�tishga tahminan 2 daqiqa vaqt ketadi. Bosqich � bu eng qadimiy o�lchov birliklaridan biridir. Tushunarliki, u doimiy bo�lishi qiyin, yoki, mumkin eham emsa. Chunki qadam va tezlik hamma odamlarda har hil. Uning aniq masofaviy qiymati 185 dan (Rim bosqichi) 195 metrgacha qiymatlarda o�zgarv turgan (masalan, 192 � qadimgi yunon olimpiya bosqich masofasi). Umuman olganda, bosqichlar qadimgi Bobilda, bundan uch ming yillar muqaddam, hozirgi Iroq hududlarida gullab yashnagan podsholikda dunyoga kelishgan. U yerda bosqichni 360 tirsak uzunligidagi masofa sifatida aniqlashgan. Odamlarning o�rtacha tirsak uzunliklari esa tahminan 53-54 sanimetr deb hisobga olsak, qadimgi Bobil bosqichi masofa uzunligi tahminan 190 � 194 merlar orasida bo�lgan.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 21.07.2013 04:37

Harorat shkalalari

08.06.2013 18:47 Muzaffar Qosimov Xalqaro birliklar tizimi - SI - SI ning asosiy birliklari

Harorat shkalalari

Lord Kelvin

Termometrik moddaga bog‘liq bo‘lmagan harorat shkalasi "Termodinamik harorat shkalasi" (ba'zan uni "Mutloq harorat shkalasi" yoki "Kelvin shkalasi" deb ham atashadi). Bu shkala ingliz fizigi

U. Tomson (Lord Kelvin) tomonidan XIX-asr o‘rtalarida fanga tavsiya etilgan. Kelvin termodinamik harorat shkalasi bitta asosiy tayanch nuqtaga - suvning qattiq, suyuq va gaz fazalaridagi holatlarining termodinamik mutanosiblashgan nuqtasi - suvning uchlanma nuqtasiga asoslanadi. Termodinamik harorat - T belgisi bilan ifodalanadi. Termodinamik harorat birligi - Kelvin, K belgisi bilan ifodalanadi. Suvning uchlanma nuqtasining termodinamik harorati 273.16 K ga teng. 1 kelvin esa, suvning uchlanma nuqtasi termodinamik haroratining 1/273.16 qismiga teng. Suvning uchlanma nuqtasi termodinamik harorati maxsus laboratoriyalarda, bug‘, muz va suyuq holatdagi suvni germetik ampulada termodinamik mutanosiblash yordamida amaliy tajribalarda aniqlanadi.

Batafsil... Mulohaza bildiring

Yangilаndi: 17.01.2019 14:24

Yorug‘lik va u bilan bog‘liq bo‘lgan elektromagnit nurlanishlarga oid hosilaviy birliklar

01.06.2013 19:37 Muzaffar Qosimov Xalqaro birliklar tizimi - SI - SI ning hosilaviy birliklari

Yorug‘lik va u bilan bog‘liq bo‘lgan elektromagnit nurlanishlarga oid hosilaviy birliklar

№	B I R L I K L A R
	Kattalik Nomi	Birlik nomi	Belgilanishi		Ta'rifi
	Kattalik Nomi	Birlik nomi	O‘zb.	Xalq.	Ta'rifi
	Yorug‘lik va u bilan bog‘liq bo‘lgan elektromagnit nurlanishlar
1.	Nurlanish energiyasi	Joul	J	J	1 joul ishga ekvivalent bo‘lgan nurlanish energiyasi.
2.	Energetik ekspozitsiya	Joul taqsim metr kvadrat	J/m²	J/m²	1m²1 J energiyaga teng bo‘lgan nurlanish beradigan energetik ekspozitsiya.
3.	Nurlanish oqimi, Nurlanish quvvati	Vatt	Vt	W	1 Vt mexanik quvvatga ekvivalent bo‘lgan nurlanish oqimi.
4.	Nurlanish oqimining sirt zichligi.	Vatt taqsim metr kvadrat	Vt/m²	W/m²	1 Vt nurlanish oqimini 1m²sirtdan nurlantiruvchi (yoki yutuvchi) nurlanish oqimining sirt zichligi.
5.	Energetik yorituvchanlik. (nurlanuvchanlik)				?
6.	Energetik yoritilganlik (nurlantirilganlik)				?
7.	Energetik yorug‘lik kuchi (nurlanish kuchi)	Vatt taqsim steradian	Vt/sr	W/sr	1 Vt nurlanish oqimini 1sr fazoviy burchakda nurlantiruvchi nuqtaviy manbaning energetic yorug‘lik kuchi.
8.	Energetik ravshanlik	Vatt taqsim steradian metr kvadrat	Vt/sr·m²	W/sr·m²	Energetik yorug‘lik kuchi 1 Vt/sr bo‘lganda, o‘ziga perpendikulyar bo‘lgan 1m²yassi sirtni bir tekis nurlantiruvchi rnergetik ravshanlik.
9.	Yorug'lik oqimi	Lyumen	lm	lm	Yorug'lik kuchi 1 kd bo‘lganda 1 sr fazoviy burchakdagi nuqtaviy manbadan tarqaladigan yorug'lik oqimi.
10.	Yorug'lik energiyasi	Lyumen-soniya	lm·sek	lm·sec	1 soniya davomida ta'sir qiladigan 1 lm yorug'lik oqimining yorug'lik energiyasi.
11.	Ravshanlik	Kandela taqsim metr kvadrat	Kd/m²	Cd/m²	Yorug'lik kuchi 1 kd bo‘lganda 1 m²sirtni yoritadigan ravshanlik.
12.	Yorituvchanlik	Lyumen taqsim metr kvadrat	Lm/m²	Lm/m²	1 lm yorug'lik oqimi taratadigan 1m²sirtning yorituvchanligi.
13.	Yoritilganlik.	Lyuks	lks	lx	1 lm yorug'lik tushadigan 1m²sirtning yoritilganligi.
14.	Yorug'lik ekspozitsiyasi	Lyuks-soniya	lks·sek	lx·sec	1 lk yoritilganlikda 1 soniya davomida hosil bo‘ladigan yorug'lik ekspozitsiyasi.