«Parker» kosmik zondi Quyosh toji orqali o‘tdi

Endi u inson qo‘li bilan yaratilgan eng tezkor apparatga aylandi.

2024-yilning eng so‘nggi kunlarida «Parker Solar Probe» kosmik zondi Quyosh tojiga yana bir bor sho‘ng‘ib chiqdi va bu orqali qator yangi rekordlarni ham o‘rnatdi. U dastlab 2021-yilda Quyoshga yetib borgan edi.

Aslida «Parker» 24-dekabr kuniyoq navbatdagi yaqinlashuv chog‘ida Quyosh toji ichkarisiga kirib ketgandi. Lekin u keyingi bir necha sutka mobaynida signallarga javob bermadi va shu sababli ham, uning keyingi taqdiri shubha ostida qolayotgan edi. NASA muhandislari umidsizlikka tushmay, sabr bilan kutganliklari evaziga, 27-dekabr kuni Grinvich bo‘yicha soat tongi 5 da zond yana aloqaga chiqdi. Qayd etish joizki, bu safargi maksimal yaqinlashuv chog‘ida «Parker» Quyoshdan atigi 6,1 mln masofada bo‘lgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich yulduzimizga eng yaqin sayyora bo‘lmish Merkuriy orbitasidan deyarli 10 barobar yaqindir. Taqqoslash uchun eslatib o‘tamizki, Yerimiz va Quyosh oralig‘idagi masofa deyarli 150 million km ni tashkil qiladi. NASAdagilarning ta’kidlashicha, bu safargi yaqinlashuvni ham zond juda yaxshi o‘tkazgan va unda hech qanday nosozliklar yuzaga kelmagan.

Loksodroma

Buyuk geografik kashfiyotlardan so‘ng dengizchilik shiddat bilan rivojlanib, kemalar butun sayyoramiz dengiz va ummonlari bo‘ylab suza boshlagan zamonlarda, xaritashunoslar va ayniqsa darg‘alar oldida o‘ta muhim bir masala ko‘ndalang chiqdi. Ya'ni, Yerning sharsimon shaklda ekani e’tiboridan, ochiq dengizda yo‘nalishni to‘g‘ri belgilash va masofani chamalash – o‘ta muhim vazifaga aylandi. Aynan shu maqsadda, XV-asrdan boshlab geodeziya va kartografiyada loksodroma tushunchasi keng yoyila boshladi. Loksodroma – fanga navigatsiya maqsadlarida joriy qilingan tushuncha bo‘lib, uni shuningdek sferik spiral, yoki, rumb chizig‘i ham deyiladi. Loksodroma go‘yoki ulkan ilon singari, Yer sharini o‘rab-chirmab oladi va qutblar yaqinida buraladi, lekin, hech qachon qutblarga yetib bora olmaydi. Loksodroma chizig‘i xaritada barcha meridianlarni muntazam burchak ostida kesib o‘tadi.

Tritemiy poligrafiyasi

Bizning davrimizda kriptografiya asosida murakkab matematik nazariya yotadi. Biroq, qadimgi davrlarda xat-xabarlarni shifrlash uchun juda jo‘n usullardan foydalanishgan va bunda masalan, xabar matnidagi harflar shunchaki alifbodagi o‘ziga qo‘shni har bilan almashtirib yozilgan. Bunday tarzdagi shifrlashda masalan «men» so‘z «nfo» bo‘ladi va ho kazo. Albatta, bundayin oddiy shifrlarni yechish ziyrak odamlar uchun unchalik qiyinchilik tug‘dirmagan. Ayniqsa, IX-asrda yashab o‘tgan arab olimi Abu Yusuf Yoqub ibn Is’hoq ibn Saboh al-Kindi (801-873) tomonidan ishlab chiqilgan takroriylik tahlili usulini qo‘llash orqali bu kabi shifrlashni ochish yanada oson bo‘lib qolgan. Takroriylik usuli muayyan tilda aynan qaysi harflarning eng ko‘p qo‘llanishini tahlil qilishga asoslangan bo‘lib, masalan ingliz tilidagi so‘zlarda harflarning eng ko‘p qo‘llanilishi quyidagicha ketma-ketlikda bo‘ladi: ETAOINSHRDLU. O‘zbek tilida esa eng ko‘p qo‘llanadigan harflar AINLROTDMGS bo‘ladi. Shu tariqa shifrlangan xabar mazkur metod vositasida tahlil qilish orqali, uni katta ehtimol bilan shifrdan to‘g‘ri yechish mumkin. Masalan, ingliz tilida Q harfidan keyin deyarli doimo U keladi va ho kazo.

Uolles chizig‘i

Tabiiy «pasport nazorati». Jonivorlar va hatto qushlar ham hech qachon kesib o‘tmaydigan ko‘rinmas chegara haqida.

Uolles chizig‘i bu – Malay arxipelagi orollari orasidagi bo‘g‘ozlar orqali o‘tuvchi shartli biogeografik chegaradir.

Agar siz Indoneziya mamlakatining geografik joylashuviga e’tibor qaratsangiz, u juda katta maydonni egallagan, son-sanoqsiz katta va kichik orollardan iborat ulkan arxipelagda yastanib yotganiga guvoh bo‘lasiz. Sayyoramizdagi eng ajabtovur va qiziq tabiiy chegaralardan biri – Uolles chizig‘i ham aynan shu mamlakat hududidan o‘tadi. Uolles chizig‘ining o‘ziga xosligi shundaki, u masalan qirg‘oq, yoki tog‘ tizmasi, yoxud bo‘g‘oz singari, biror geografik mintaqa va hududlarni o‘zaro ajratib turuvchi tabiiy chegara emas; balki, u bir-biridan tamomila tubdan farq qiluvchi butun boshli hayvonot va o‘simlik olamlarini o‘zaro ajratib turuvchi bio-geografik chegaradir.