DNK strukturasining kashf etilishi
Boston universitetining biomeditsina muhandisligi fakulteti professori, fizika-matematika fanlari doktori, biofizik Maksim Frank-Kamenetskiy bilan rentgenostrukturaviy tahlil hamda, DNK molekulasining shakl va asoslari haqidagi suhbat.
DNKning hujayra yadrosida joylashadigan molekula sifatida kashf qilinganiga ancha bo‘lgan. Uni XIX-asrning 60-yillarida Shveytsariyalik vrach Fisher tomonidan ochilgan edi. Lekin DNKning haqiqiy tarixi aytish mumkinki, 1953-yildan e'tiboran boshlanadi. Aynan shu yili DNK molekulasining strukturasi kashf qilingan. o‘shandan buyon DNK, o‘zining tirik organizmlar hayotida markaziy o‘rin tutuvchi ob'ektlardan biri ekanligi orqali olamga mashhur bolib kelmoqda.
DNKni kim tomonidan va qanday kashf etilgan? Bu savolga javobni ko‘pchilik yaxshi biladi: DNKni ingliz olimi Frensis Krik va amerikalik olim Jeyms Uotson tarafidan Buyuk Britaniyada, aniqrog‘i Kembrijda kashf qilingan. Uotson bu yerga malaka oshirish maqsadida kelgan edi. U paytlari Uotson endi-endi ilmiy tadqiqotlar olamiga kirib kelayotgan yosh biolog mutaxassis bo‘lib, Kavendish laboratoriyasida olib borilayotgan DNK strukturasi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarda qatnashish uchun jiddi-jahd qilgan 24-yoshli ishtiyoqmand yigitcha edi. Bu vaqtga kelib, DNK molekulasi inson irsiy axborotini o‘zida saqlashi va avloddan-avlodga tashishi haqida yetarlicha ma'lumotlar yig‘ilgan bo‘lib, ularga faqat Uotson ichki intuitsiya orqali ishonar edi. Lekin bu natijalarga ishonmaydigan olimlar ham bisyor bo‘lganidan, hali tajriba natijalarining amaliy isbotini obdon sayqallash talab etilardi. Kavendish laboratoriyasida Uotson bilan maslakdosh bo‘lgan kam sonli xodimlardan biri Frensis Krik ishlagan. U ham DNK molekulasi strukturasini aniqlash orqali inson irsiyati sinoatlarining tagiga yetish mumkin degan g‘oyaga qattiq ishonardi. Biroq Uotson va Krik tasarrufida DNK molekulasi strukturasini tadqiq qilish imkonini beruvchi hech qanday laboratoriya jihozi va asbob-uskunasi bo‘lmagan. Bu boradagi eng ilg‘or tadqiqotlar esa, Kavendish laboratoriyasida emas, balki Londondagi Qirollik kollejida olib borilayotgan bo‘lib, u yerdagi ilmiy tekshiruvlarni - rentgenostrukturaviy tahlil bo‘yicha mutaxassis Rozalinda Franklin tomonidan o‘tkazilayotgan bo‘lgan. Uotson va Krik uning oldiga yo‘l olishadi. Shu tarzda, DNK strukturasiga nisbatan sevgi uchburchagi - Uotson, Krik va Rozalinda ishtirokidagi drama boshlanadi.
