Yulduzlarning tasniflanishi

XX-asr boshiga kelib, astronomlar yulduzlarni faqat joylashuvi va yorqinligiga qarab emas, balki, yana boshqa ko‘plab parametrlariga ko‘ra taqqoslash va farqlashni o‘rganib olgan edilar. Sababi, bu paytga kelib, yulduzlar haqidagi bilimlar ancha kengayib, to‘plangan ma'lumotlar ham anchayin salmoqli bo‘lib qolgandi. Chunonchi, Uilyam Gershel zamonasidan beri, yulduzlar kattaligini birinchidan oltinchigacha bo‘lgan shkala asosida tasniflash yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, bunda, eng yorqin yulduzlarga birinchi kattalik, sal xiraroqlariga ikkinchi kattalik, undan xiralariga uchinchi kattalik berilgan. Shu tarzda, eng xira, arang ko‘rinadigan yulduzlar oltinchi kattalikka tasniflangan. Gershel oddiy ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydigan yulduzlarni yettinchi kattalikka biriktirgan va ularni faqat kuchli teleskoplar bilan ko‘rish mumkinligini ta'kidlagan.

Koinotdagi orollar

Somon Yo‘lining xira tutunsimon yog‘dusi aslida son-sanoqsiz yulduzlarning bir joyda o‘zaro yaqin g‘uj bo‘lishidan hosil bo‘lishini Galiley ham kuzatgan edi. Uilyam Gershel esa ushbu yulduzlarni xaritalashtirish asnosida, ular ulkan tekis disk hosil qilishini payqadi va bu singari yulduzlar g‘uj bo‘lgan ulkan kosmik obyektlarni "Galaktika" deb nomlay boshladi. Bizning Quyosh tizimimiz - galaktikaning juda kichik bir qismi xolos. Shunga qaramay, astronomlar galaktikamizdan tashqarida joylashgan va yog‘du taratib turgan obyektlarni ko‘rishganida, Koinotda Somon Yo‘lidan ham kattaroq boshqa yana biror obyekt bormikan degan savol yuzaga qalqib chiqdi.

Astronomik arqon tortish koeffitsienti...

Astronomiyaga oid kitoblarda Quyosh tizimidagi sayyoralar haqida imkon qadar batafsil ma'lumot keltirishga qaratilgan turli jadvallar albatta mavjud bo‘ladi. Bunday jadvallardagi asosiy ma'lumotlar - sayyoraning o‘lchamlari, massasi, uning Quyoshdan uzoqligi, tabiiy yo‘ldoshlari soni, Quyosh atrofini aylanib chiqish davri, o‘z o‘qi atrofini aylanib chiqish davri, albedo, zichlik va ho kazo shu kabi tafsilotlardan iborat bo‘ladi.

To‘g‘risi, menga bunday jadvallar va ayniqsa ularda keltirilgan raqamlar juda yoqadi. Har safar yangi bir astronomiya kitobini qo‘limga olganimda, biror yangi qiziq ma'lumot chiqib qolar degan umid bilan, zudlik bilan shunday jadvallarni izlay boshlayman. Ba'zan haqiqatan ham avvalgi jadvallardan uchramagan, mutlaqo yangi ma'lumotlarga duch kelaman. Masalan, yaqindagina sayyoralar sirtidagi harorat, atmosfera bosimi, orbital tezliklari singari yangi ma'lumotlar bilan boyitilgan ajoyib jadval qo‘limga tushib qoldi. Biroq, nimagadir menda baribir yana va yana yangi ma'lumotlar olishga ishtiyoq uyg‘onaveradi va avval bilgan ma'lumotlarimga yana duch kelsam, tezda zerikib qolaman...

Orbital stansiyalar

XX-asrning 60-yillari oxirida NASA Oyni o‘zlashtirish bilan mashg‘ul ekan, SSSR kosmik dasturlari o‘z oldidagi ustuvor maqsadlarni qayta ko‘rib chiqdi. Sobiq Ittifoq kosmik muhandislarining fikricha, basharti odamzot koinotni o‘zlashtirishni maqsad qilgan ekan, unda, koinotning shafqatsiz sharoitlarida yashashni o‘rganishi va ko‘nikishi lozim edi. Shu maqsadda, 1971-yilda tarixda ilk kosmik stansiya orbitaga chiqarildi. U orbitada Yer atrofida aylanib, ilk kosmik tadqiqot-sinovlari o‘tkazilishida boshpana bo‘lib xizmat qildi.