Samoviy yo‘qlama

(Ayzek Azimovdan tarjima)

Tarjimon izohi: Maqola - longrid turkumidan. Ya'ni juda uzun va ko‘p sahifada. Unda Quyosh tizimidagi obyektlarning nomlari va nima uchun aynan shunday nomlanganiligi haqida so‘z yuritilgan. Maqola 1965 yilda yozilgan bo‘lib, shu sababli, undan keyingi o'tgan 51 yil mobaynia amalga oshirilgan e'tiborga molik astronomik kashfiyotlar va ularning nomlarining izohi bo‘iycha ham maqola so'ngida o'zim qo'shimcha kiritidim. Qiziq bo‘adi degan umiddaman.

XX asrning 30-yillarida matbuotda g‘alati bir tendensiya kuzatilgandi. Mualliflar o‘zlari yozgan asarlarga jamoatchilikda qiziqish uyg‘otish uchun, asar nomlariga, yoki, maqolalarga biror bir samoviy jism nomini qo‘shib nom berishardi. Bunday yo‘l tutish asosan tijorat maqsadlarini ko‘zlagan bo‘lib, o‘sha paytlarda odamlar ko‘proq koinot tilsimlari haqida o‘qishni xush ko‘rishgan. Masalan, mening ham 30-yillarda chiqqan ilmiy-ommabop kitoblarim «Ganimeddagi milod bayrami», «Kallistodagi xatar» tarzida nomlangan va ochig‘ini aytaman, bu orqali kitobning xaridorgirligini oshirish ko‘zda tutilgan edi.

Boshqa sayyoralarda Quyosh qanday ko'rinadi?

Siz Quyosh ufqda chiqishi va botishini ko'p bora kuzatgan bo'lsangiz kerak. Ayrimlarga romantik kayfiyat bag'ishlovchi tong otishidagi shafaq va kun botishidagi ufq qizarishlari, sayyoramizning o'z o'qi atrofida aylanishi tufaylidir. Lekin, hech tasavvur qilib ko'rganmisiz, boshqa sayyoralarda tong otishi qanday bo'larkin? Bezakchi-rassom Ron Miller uzoq yillardan buyon koinot va sayyoralar tasviriga oid raqamli illyustratsiyalarni ishlab kelmoqda. Quyidagi tasvirlarda Ron Miller tomonidan chizilgan va turli sayyoralarda Quyoshning qanday ko'rinishini ifodalagan illyustratsiyalar keltirilgan. Keling, biz ham rassom bilan koinot tilsimlari bo'ylab xayoliy safar qilamiz...

Kichik yashil odamcha, yoki pulsarlardan signallar

1967 yilda Kembrij tashqarisida o‘rnatilgan ulkan radioteleskop koinotdan kelayotgan qat'iy davriy impulsli signallarni qayd etdi. Albatta, o‘sha paytda bu signallarni o‘zga sayyoraliklar jo‘natishmoqda degan fikr hech kimning aqliga sig‘magan. Lekin, teleskopni tasarruf qiluvchi mutaxassislar bu signallarni aynan o‘zga galaktikalardan ongli mavjudotlar yuborishmoqda degan g‘oya bilan butun olamga shov-shuv ko‘tarishgan edi.

Munajjimlar bashorati haqida

Deyarli hamma tijorat gazetalarini varaqlasangiz, unda albatta «Munajjimlar bashorati» rukniga ko‘zingiz tushadi. Qolaversa, radio va televideniyeda ham bunday «bashoratlar» tez-tez berib boriladi. Xo‘sh, bunday «bashorat»lar aslida qanchalik o‘rinli? Ularga ishonish mumkinmi? Keling, oldinga o‘tib darhol gapni po‘stkallasini aytib qo‘ya qolay: munajjimlar bashorati aslida uydirmadan boshqa narsa emas! Ishonmasangiz, ushbu maqolani qunt bilan o‘qib chiqishingizni tavsiya qilaman (bir yo‘la, boshqa qiziq ma'lumotlardan ham boxabar bo‘lasiz):

Ona sayyoramiz - Yer Quyosh atrofida aylanadi. Yerimiz Quyosh atrofini to‘liq bir marta aylanib chiqishi uchun 365 kun, 6 soat, 48 daqiqa va 45 soniya vaqt ketadi. Bu muddatni biz bir yil deb ataymiz. Yerning Quyosh atrofida aylanish orbitasi deyarli aylana shaklida bo‘lgan ellips ko‘rinishidadir.