Gapiruvchi kesilgan bosh

Bu "mo�jiza" ko�pincha kichik shaharlarda kezib yuruvchi sayyor sirk, muzey va "panoptikum"larda ko�rsatilar edi. O�z shaharlariga kelgan ana shunday ko�chma teatrlarga tushgan tamoshobinlar hambunga o�xshash nayrangbozlikni ko�rganlar. Siri bilan oshno bo�lmaganlarni u chindan hayron qoldiradi: siz o�z oldingizda ustiga tarelka qo�yilgan stolni ko�rasiz, tarelkaning ustida esa... ko�zlari miltillatib, gapirib va ovqatlanib turgan odamning tirik boshini ko�rasiz! Go�yo stolning ostida tanasini berkitadigan joy yo�qdek ko�rinadi. To�siq bo�lgani sababli stolga yaqin kelish mumkin bo�lmasada, siz stol ostida hech narsa yo�qligini ko�rib turasiz. Agar sizga bunday "mo�jiza" ni o�z ko�zingiz bilan ko�rishga to�g�ri kelsa, siz stol ostiga g�ijimlangan qog�ozni tashlab ko�ring. Sir darrov ochiladi: qog�oz... ko�zguga tegib qaytadi! Qog�oz stolga yetmagan taqdirda ham, ko�zguning borligini oshkor qiladi, chunki unda qog�ozning tasviri ko�rinadi.

?l?m ?k??nid? s?yoh?t qilish to�g�risid? g?pir?r ek?nmiz, yorug�likning unch? m?�lum bo�lm?g?n, l?kin b?�zi z?k?v?t eg?l?rid? dunyo bo�shlig�id? s?yoh?t qilish imk?niyatig? erishish umidini tug�dirg?n hususiyatini h?m esl?b o�tish k?r?k. M?n bu y?rd? yorug�likning b?simi h?qid? fikr yuritm?qd?m?n.

�D?ngiz po�rt?n?si v?qtid? qirg�?qning ?mirilishini kuz?t?r ek?nmiz, � d?b yoz?di fizik pr?ff?ss?r P?yting, o�zining �Yorug�lik b?simi� d?g?n kit?bid?, � d?ngiz to�lqinl?rining qirg�?qq? b?sim ko�rs?tishig? d?rr?v ish?n? q?l?miz. L?kin mikr?sk?pik yorug�lik nurl?rining uchr?g?n h?r bir n?rs?g? b?sim ko�rs?tishig?, m?s?l?n, yoqilg?n l?mp?ning yorug�lik m?nb?ining o�zig? h?m yoritil?yotg?n yuz?l?rg? h?m b?sim ko�rs?tuvchi nurl?r t?rq?tishig? ish?nish qiyin. H?lbuki, yorug�likping shu hild? b?sim ko�rs?tishi h?zir bizg? jud? ?niq m?�lum�. D?rh?qiq?t, bund?y b?sim 1901 yili rus fizigi P. N. L?b?d?v t?m?nid?n t?jrib?d? ko�rilg?n.

Shuni qo�shimch? qilishg? sh?shil?m?nki, bu b?sim b?nih?yat ?zdir; Quyosh nurl?ri Yerning h?r kv?dr?t m?tr yuzig? yarim milligr?mmg? yaqin kuch bil?n, yoki h?r kv?dr?t kil?m?trg? yarim kil?gr?mm kuch bil?n b?s?di. Yerning Quyoshg? o�girilg?n t?m?nig? quyosh nurl?ri 60 ming t?nn? kuch bl?n b?s?di. Bu r?q?m, ?lb?tt?, jud? k?tt? tuyul?di, l?kin bu kuch, Yerning Quyoshg? t?rtilish kuchid?n 60 milli?n m?rt? kichik ek?nligini ?yts?m, ko�z ?ldingizd? uning ?nch? ?h?miyati yo�q?l?di. D?rh?qiq?t, bu b?sim mingt?gin? p?r?v?zning ?g�irligini t?shkil et?di,� �h?l?s�.

M?yd? jisml?r uchun yorug�lik b?simi bil?n t?rti�lish kuchi o�rt?sid?gi mun?s?b?t Yer sh?rinikig? nisb?t?n yirikr?q k?sr bil?n if?d?l?n?di. Bu ?lb?tt?, o�zid?n o�zi ?ngl?shil?rli, chunki yorug�likning b?sim kuchi jismning sirtig?, t?rtilish�� kuchi es?�� uning v?znig? b?g�liq...

Muzdan olov chiqarish? qanday qilib?

Jyul Vernning “Kapitan Gattersning sayohatlari” nomli asarida qahramonlaring -48 gradusli qahraton sovuqda, o‘tsiz-olovsiz nochor ahvolga tushib qolishgani syujeti bor. Quyida ushbu syujet qahramonlari tilidan dialog keltiramiz:

Agar siz taom tayyorlamoqchi yoki, choy damlash uchun suv qaynatmoqchi bo�lasngiz, mahsulot solingan idishni albatta olovning ustiga qo�yasiz. Bu mutlaqo to�g�ri albatta. Chunki alangadan isigan havo birmuncha yengillashib hartomonlama yuqoriga itarib chiqariladi �va idishning atrofiga tegib o�tadi. Demak isitilmoqchi bo�lgan jismni alanganing ustiga qo�yish bilan biz olovning issiqlik energiyasidan yaxshiroq foydalanamiz.

Lekin aksincha, biror jism muz bilan sovutilishi kerak bo�lsachi? Qanday yo�l tutmoq afzalroq?

�

Ko�pchilik odatda mahsulotni muzning ustiga qo�yishadi. Masalan, bozorlardagi sharbat sotuvchilarni eslang. Buning foydasi deyarli yo�q, chunki muzning atrofida sovigan havo og�irlashib pastga tushib, uniing o�rning issiq havo egallaydi. Bundan shunday hulosa chiqadi: agar biror ichimlik yoki taomni sovutmoqchi bo�lsak, uni muzning ustiga emas, balki, ostiga qo�yish amaliy jihatdan foydaliroq ekan.

Buni to�liqroq tushuntirsak, idish muzning ustiga qo�yilganida uning pastki, ya�ni muzga teginib turgan qismi soviydi. Qolgan qismi esa havoda, iliq havo bilan o�ralgan holatda bo�ladi. Aksincha, idish muzning ostiga qo�yilsa, idishdagi mahsulot quyidagi ikki sababga ko�ra ancha tezroq soviydi: birinchidan, agar mahsulot suyuqlik bo�lsa, uning sovugan qatlami pastga tushib, sovumagan qatlamini yuqoriga ko�taradi va bu jarayon tezroq sovishga ta�sir tetadi, ikkinchidan esa, muz bo�lagi atrofidagi suvigan havo ham huddi shu sababga ko�ra pastga tushib, idish atrofini o�raydi va mahsulotning tezroq sovishiga hizmat qiladi. Hammamizning honadonlarimizda hizmatda turgan muzlatgichlarimizning muzxonalari uning pastki emas, aynan yuqorisida joylashtirilishining hab asosiy sababi shunda!