Gugl nechchi? Billiardchi?

Sarlavha buncha be«mani deb o‘ylayotgandirsiz? Xulosa qilishga shoshilmang. Maqolani o‘qib chiqqach hayratingiz balki yana ham ortar...

1871-yildagi Fransiya - Prussiya urushi natijasida olmonlarning kundalik so‘zlashuv muomala tiliga yangi so‘z - «Milliard» kirib keldi. Urush yakuniga ko‘ra imzolangan bayonnomada, faranglar olmonlarga 5 milliard frank o‘lpon (kontribunsiya) to‘lashlari kerak edi. ..

Albatta shubhasiz, 1871-yildan avval ham olmon tilida bu so‘z qo‘llanilgan, lekin faqat tor ilmiy doiralarda bo‘lib, odatiy turmushda esa bu son miqdoriga amaliy ehtiyoj bo‘lmagan.

Zamonaviy dunyoda esa milliard so‘zini bilmaydigan odam kam bo‘lsa kerak. Chunki yer yuzi aholisi soni ham milliardlar miqdoridan ortib ketdi. Milliarder bo‘lishni istamaydigan odam ham yo‘q menimcha. Koorporatsiyalarning‘ sof daromadlari yoki zararlari, davlat byudjeti, biror bir yirik xalqaro tadbir, masalan, Olimpyada o‘yinlarining harajat miqdori haqida gap borganda, albatta summa milliard miqdorlarda tilga olinadi. Lekin, bugungi kun kishisi uchun baribir, milliard ham sanoq sonlarning chegarasi emas. Sanoq Sonlarning o‘zi chek chegarasiz bo‘lsa hamki, o‘z nomiga ega sonlar o‘ta cheklangan. Hech o‘ylab ko‘rganmisiz, milliarddan keyingi, xususiy nomga ega bo‘lgan son qaysi? Trillion, to‘g‘rimi? Trilliondan keyingisichi? Keling ushbu maqolada o‘sha katta sonlar haqida, aniqrog‘i, o‘z nomiga ega bo‘lgan eng katta son haqida so‘z yuritamiz...

Katalik Neytralizator

Katalik konverter – neytralizatorlarni avtomobillarning tutun chiqarish tizimlariga o‘rnatiladi. Neytralizatorlar tutun gazlarida kimyoviy  reaksiya keltirib chiqaradi va bu orqali, ular tarkibigidagi zaharli moddalarning atmosferaga chiqish darajasini kamaytiradi.

Jahon bo‘ylab yo‘llarda millionlab avtomobillar harakatlanmoqda. Ularning umumiy chiqindi gazlari – dvigateldagi yoqilg‘ining yonishidan hosil bo‘lgan tutunlarning hajmi esa juda katta miqdorni tashkil qiladi. Avtomobil tutuni tarkibidagi asosiy tashkil qiluvchular bu – azot, suv va karbonat angidrid gazlari bo‘lib, ular alohida holatda zararli hisoblanmaydi. Lekin karbonat angidrit gazining katta miqdorda atmosferada to‘planib qolishi, «issiqxona effekti» hodisasini keltirib chiqaradi va global iqlim o‘zgarishlariga sababchi bo‘lishi ehtimoli katta.

Gaz bosimi

Qattiq jism va suyuqliklardan farqli ravishda gazlar atrof muhitga doimiy ravishda, bosim o‘tkazadi. Gazlarning‘ ayniqsa siqilgan holatdagi bosimi juda qulay va foydali energiya manbaidir.

Suyuqliklardan va qattiq jismlardan farqli ravishda, gazlar oson siqiladi. Masalan, xonadagi barcha havoni, bir kichik ballonga qamash mumkin va unday balloning hajmi vannanikidan ham kichik bo‘ladi. Shuningdek gazlar sezilarli darajada kengayish xususiyatiga ham ega.

Bunday ajoyib xususiyatlarning sababi esa, gaz molekulalari orasida masofaning mavjud ekanlididadir. Siqilganda masofa qisqaradi va gaz molekulalari bir biriga yaqinlashib oladi. Kengayishda esa, masofa ortib, molekulalar bir biridan uzoqlashadi.

Suyuq kristalli displey

1960-yillarda paydo bo‘lgan Suyuq Kristalli Displeylar (SKD yoki, LCD –liquid-crystal display) haqiqiy texnik inqilobni amalga oshirdi. Aynan ular tufayli hozirda, maishiy xizmatimizda tasvirning o‘ta sifatli va tiniq ko‘rsatish imkoniga ega bo‘lgan tekis ekranli televizorlar,  kompyuter monitorlari, va boshqa ko‘plab texnikalarga ega bo‘ldik. Bunday ekranlar keng miqiyosli va energiya tejamkorligi bilan ham benazirdir.

.

1888-yilda Avstriyalik olim Fridrix Reynitser (1857-1927) murakkab efirlardan biri – xolesterilbenzonatning erish haroratini aniqlash uchun laboratoriya tajribalari olib borar edi. Uning hayratlanishiga sabab bo‘lib, bu murakkab modda ikki xil erish harorati nuqtasini namoyon etdi. Xolesterilbenzonat 145.5 °C da loyqa va xira suyuqlikka aylanar edi, 178.5 °C da esa u yana qaytadan shaffof va tiniq xususiyat kasb etardi.

O‘z tajribalarining natijalaridan jiddiy hayratlangan olim, muammo haqida nemis fizigi Otto Lemanni (1855-1922) voqif qiladi. O‘sha vaqtlarda fanga moddaning faqat uch xil faza holati ma’lum bo‘lib, u qattiq, suyuq va gaz bo‘lishi mumkin xolos degan tushuncha humkron edi. Lemann mazkur qiziqarli jumboqni tadqiq qilib, Xolesterilbenzonatning loyqalangan ko‘rinishdagi xira suyuqlik holati to‘rtinchi faza bo‘lishi kerak degan xulosaga keldi. Bu fazani olim «Suyuq kristall holati» deb atadi.Hozirgi davrda fanga minglab shunday fazaga ega moddalar ma’lum.