Dunyoning turli mamlakatlarida jahon xaritasi qanday tasvirlanadi?

Agar qadimgilar o‘ylaganidek, Yer - uchta fil va xo‘kiz ko‘tarib turadigan yassi shakldagi makon bo‘lganida, xaritashunoslarning ishi birmuncha yengil bo‘lardi. Biroq Yer faqat "lokal" yassi bo‘lib, uning faqat kichik-kichik qismlarinigina xaritaga tushirish, ya'ni, tekislikka proyeksiyalash oson xolos. Lekin, katta hududlar, mamlakat va mintaqalar, qit'a va materiklar xaritasini proyeksiyalashda xaritashunoslar turli xil ilmiy yondoshuvlar bilan asoslangan xaritalarni tuzishga majburdirlar va bunda shunchaki Yer sirti topologiyasini qog‘ozga tushirish bilan ish bitib qolmaydi. Qadimgi tamaddunlar o‘z chegaralarini kengaytirar ekanlar, o‘z sarhadlarining imkon qadar aniq xaritalarni yaratishga muttasil urinib kelganlar.

"Ko‘zlaringga ishonma" turkumidan:
Yerdagi va xaritadagi eng qisqa yo‘l qaysi?

Avvalgi maqolada xaritalarning asl voqe'lik bilan nomuvofiqliklari haqida suhbatlashgan edik. Ma'lum bo‘ldiki, proyeksiyalashdagi nisbatlarning proporsionalligiga faqat ekvatorda aniq rioya qilinar ekan. Shu sababli, Merkator xaritalarida shimoliy va janubiy qutbga yaqin joylashgan geografik obyektlar, aslidagidan ko‘ra kattaroq taassurot uyg‘otadigan tarzda ifodalanar ekan.

Lekin, geografik obyektlarning xaritada nomuvofiqliklar bilan ifodalanishi Merkator proyeksiyasidagi yagona g‘alati jihat emas. Undan ham qizig‘i shuki, geometriya o‘qituvchingiz zo‘r berib uqtirgan qonunni inkor etgan holda, Merkator xaritalarida ikki nuqta orasidagi eng qisqa masofa to‘g‘ri chiziq bo‘lmaydi! Ha, bu haqiqatan ham shunday. Ishonmayotgan va nima uchun bundayligiga qiziqayotgan bo‘lsangiz, ushbu maqolani ham erinmay o‘qib chiqishni tavsiya qilaman.

"Ko‘zlaringga ishonma" turkumidan:
xaritalar bizni qanday aldaydi?

Turli gadjetlar, ijtimoiy tarmoqlar va kompyuter o‘yinlaridan holi o‘tgan bolaligimizda biz odatda ko‘chada, mahalladagi tengqurlar bilan harakatli o‘yinlar o‘ynab vaqt o‘tkazar edik. Ko‘chada o‘ynash imkonsiz bo‘lgan kunlari, qo‘shni bolalar bilan uyda to‘planib, turli intellektual o‘yinlar, masalan, xaritadan biror shahar, yoki mamlakatni topish o‘yinini o‘ynardik. Bu o‘yinlar orqali o‘zimiz bilmagan holda dunyoning siyosiy xaritasini ancha yaxshi o‘zlashtirib olganmiz. Egallangan bilimlar esa, keyinchalik katta sinflarda, geografiya va tarix darslarida juda asqotgandi. o‘shandayoq, dunyodagi eng katta mamlakat - Rossiya, eng kichik qit'a - Avstraliya, eng katta orol esa - Grenlandiya ekanligini yaxshi bilib olganman.

Lekin men keyinchalik bir narsaga e'tibor qaratib qoldim: odatda, xaritalarda Avstraliya qit'asi Grenlandiya orolidan ko‘ra kichikroq ko‘rinadi (quyidagi xaritaga qarang):

Qop-qora qoralik

Qop-qorong‘u xonada qora mushukni topish mushkul, ayniqsa, aslida qora mushuk qorong‘u xonada yo‘q bo‘lsa!

Falsafiy bahslarda ishlatiladigan ushbu so‘z o‘yini odatda ba'zi fiziklarning g‘ashini keltiradi. Aslida "qop-qorong‘u xona" yoki "qora mushuk" - ko‘rib bo‘lmaydigan narsalarni ramziy ifodalash uchun unchalik ham omadli o‘xshatish emas. Sababi, tabiatdagi barcha narsalar, hatto eng qora ko‘mir ham qandaydir miqdordagi yorug‘lik nurini akslantiradi. Faqat bizning ko‘zimizning bunday akslangan nurlarni ilg‘ash xususiyati juda past bo‘lgani uchun, ularni ko‘ra olmaymiz.

Lekin biz keltirgan ushbu xulosa, fantast yozuvchilarga va orzumand fizik mutaxassislarga xalaqit qila olmaydi. o‘zida har qanday yorug‘lik nurini yutib qoladigan va o‘zidan hech qanday yorug‘lik akslantirmaydigan mutlaq qora jism haqida orzu fiziklarning azaliy orzulari sirasiga kiradi. Mutlaq qora jism haqidagi farazlar avvalo mumtoz va zamonaviy fizika chegarasida - Maks Plank izlanishlarida jiddiy ko‘rib chiqilgan edi. Uzoq yillar mobaynida mutlaq qora jism aslida tabiatda uchramaydigan, faqat olimlar tasavvuridagi faraziy narsa sifatida qaralgan. Lekin, mutlaq qora jism haqidagi fikrlar, 2008-yilga kelib ancha o‘zgara boshladi. Aynan o‘sha yili "qop-qora qoralik", "eng qora jism", yoki, "superqora jism" olishga muvaffaq bo‘lgan amerikalik olimlar haqida xabarlar tarqalgan edi. Mazkur g‘ayrioddiy material uglerod nanotrubkalaridan tayyorlangan bo‘lib, uning mohiyati, uglerodning bitta atom qalinligida silliqlangan plastinasidan iboratdir. Nazariy jihatdan ta'riflanishicha, mutlaq qora jism o‘ziga kelib tushayotgan har qanday to‘lqin uzunligidagi nurlarni, ularning tushish burchagidan qat'iy nazar, to‘liq o‘ziga yutib yuborishi kerak.