Yashil nur

Ushbu sayt tematikasiga mos maqolalar tayyorlash maqsadida, yaqin ikki yildan buyon faqat ilmiy-ommabop adabiyotlar mutolaasi bilan cheklanayotgan edim. Lekin, o‘tgan haftada Jyul Vernning "Yashil nur" kitobi qo‘limga tushib qoldi va uni uch kun ichida mutolaa qilib tugatdim (unchalik ham katta kitob emas). Albatta, ushbu asar ham ko‘p jihatdan, ilmiy faktlarga badiiy tasvir berish orqali ijodiy bezatilgan. Lekin, qiziqarli bo‘lsa-da, biroq, quruq ilmiy faktlar bilan kifoyalanuvchi ilmiy-ommabop asarlardan farqli o‘laroq, "Yashil nur" harqalay, voqe'likni yuksak badiiy did bilan bayon qilingan, tasvirlash uslubi ham muallifga xos tarzda juda mukammal bo‘lgan ajoyib asar ekan. o‘qib chiqishni tavsiya qilaman.

Atom fabrikalari

Astrofizik Ser Fred Xoyl (1915-2001) 1940-yillar boshida, galaktikalarning tuzilishini tadqiq qilar ekan, bir g‘alati faktga e'tibor qaratdi: ma'lum bo‘lishicha, og‘ir yadroli elementlar eski, "qariya" galaktikalarda ko‘proq va aksincha, yangi, nisbatan yosh galaktikalarda kamroq uchrar ekan. Xoyl shunday xulosaga keldi: demak, atomlarning hammasi ham, birdaniga, bir vaqtda paydo bo‘lmagan.

Quyosh tizimi massasining 99% dan ziyod qismini Quyoshning o‘zi tashkil qiladi. Quyosh esa, asosan vodorod va geliy plazmasidan tashkil topgan. Biroq, mazkur elementlar sayyoralarda, aytaylik, Yerda nisbatan kam tarqalgandir. Sayyoralar tarkibida, nisbatan og‘ir va murakkab atomli elementlar ko‘proq uchraydi. Xususan, Yerimizda kislorod, uglerod va temir kengroq tarqalgandir. Ushbu elementlar qayerdan kelib qolgan?

Entropiya uchun Bolsman tenglamasi

"Millionlab odamlar shuurini uyg‘otish uchun bir tomchi siyoh kifoya qiladi" - deb yozgan edi bir paytlar Jorj Jordan Bayron. Avstriyalik fizik Lyudvig Bolsman sistemadagi ko‘p sonli zarrachalarning xatti-harakatini matematik jihatdan bayon qiluvchi statistik termodinamika bilan shug‘ullangan. Masalan, stakandagi suvga tomizilgan siyoh tomchisidagi zarrachalarning harakatini ifodalash uchun, statistik termodinamikadan foydalanish mumkin. 1875-yilda Lyudvig Bolsman sistemaning entropiyasi S va sistemaning mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan holatlarining soni W o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifodalovchi ixcham, lekin juda aniq formulani keltirib chiqardi. Uning formulasi S=k lnW ko‘rinishida bo‘lib, bu yerda k - Bolsman doimiysi deyiladi. Ushbu doimiyni "Bolsman doimiysi" deb atash fikri keyinroq Maks Plankdan chiqqandi. Bolsman doimiysi, sistemaning harorati va energiyasi orasidagi bog‘liqlikni ifodalaydi.

Maksvell iblisi

Maksvell iblisi - o‘ylab topilgan xayoliy timsol bo‘lib, u shotland fizigi Jeyms Klark Maksvellning ilmiy farazlari mahsulidir. Garchi u uydirma timsol bo‘lsa hamki, jahonning eng yuksak zakovat egalari uchun ham o‘tkir aqliy xurujlarga sababchi bo‘lgan. Maksvell iblisi haqida qayd etib o‘tilgan ilmiy adabiyotlar esa, termodinamika, statistik fizika, kvant mexanikasi, axborot nazariyasi, kibernetika, hisoblash texnikasining imkoniyatlari chegaralariga oid masalalar, biologiya, hamda, umuman olganda fan falsafasiga oid sohalarini qamrab oladi.

Maksvellning taklif etgan xayoliy faraziga ko‘ra, ushbu iblis shunday bir ongli mavjudotki, u termodinamikaning ikkinchi bosh qonunini inkor eta oladi. Ya'ni, mohiyatan termodinamikaning ikkinchi bosh qonuni qoidalariga zid bo‘lgan fizik hodisalarni yuzaga keltira oladi. Termodinamikaning ikkinchi bosh qonuning o‘sha zamonlarda ommalashgan dastlabki ta'riflaridan biriga ko‘ra, yopiq tizimning to‘liq entropiyasi (tartibsizlik o‘lchovi), vaqt mobaynida muttasil ortib boradi va qandaydir maksimal qiymatga to‘xtovsiz yaqinlashib boradi. Boz ustiga, ushbu bosh qonunga ko‘ra, issiqlik sovuq jismdan harorati balandroq bo‘lgan issiq jismga o‘z-o‘zidan o‘ta olmaydi.