Vitaminlar

 

1893-yilda yosh golland vrachi Eykman, vatanini tark etib, Yava orolidagi Baraviya shahriga ko‘chib o‘tadi va o‘sha yerda yashay boshlaydi. Bu yerda «Beri-beri» deb atalgan dahshatli kasallik tarqalgan edi. Lekin bu kasallik faqat yavada emas, Xitoy, Yaponiya, Koreya kabi sharqiy osiyo davlatlarida, Afrika va Janubiy Amerikaning bir qancha davlatlarida ham keng tarqalgan bo‘lib, Eykman kasallikning asosan muttasil guruch iste'mol qiladigan aholi orasida uchrayotganligiga e'tibor qaratdi. Odam yoki jonivorlar «Beri-beri» bilan hastalanganida avval qo‘llari keyin oyoqlari qotib qolardi, bo‘yinning tomirlari tortishib, bemorlar aksariyat hollarda vafot etardilar. Eykman kasallikni davolash uchun jiddiy izlanishga kirishdi. U turli vositalarni davomli ravishda sinab ko‘rdi. Lekin, uning biror bir dorisi yoki muolajasidan davolovchi ta'sir kuzatilmas edi.

Mikrometr

Mikrometr yordamida eng kichik miqdorlardagi o’lchamlari ham yuqori aniqlikda qayd etish mumkin.

Mikrometr –turli buyumlar, konstruktsion detallar va muhandislik o’lchovlari uchun qo’llaniladigan, o’ta katta aniqlikka ega uzunlik o’lchash asbobi.  Uning asosiy qismlari: qo’zg’almas o’qqa o’rnatilgan vint – o’lchanayotgan buyumni qisib olish va ushlab turish uchun; nonius bo’yicha shkalalar chizilgan dastak. Buymni imkon qadar qamrab olish uchun xrapli mexanizm ko’zda tutilgan. Ba’zan astronomlar ham o’z teleskoplarini shunday mikrometrlardan biriga nisbatan sozlab olishadi va undan yulduzlararo masofani o’lchashda foydalanishadi.

"MIR" orbital stantsiyasi

1986-yilda orbitaga chiqarilgan "MIR" orbital stantsiyasi Yer sayyorasi atrofida sun'iy yo'ldosh sifatida 89067 marotaba aylanib chiqdi, 12 ta davlatdan koinotga parvoz qilgan 104 nafar fazogirga o'ziga xos fazoviy uy bo'lib xizmat qildi. 2001 yilda esa aylanishdan to'xtatilib, yerga qaytarildi.

"MIR" orbital stantsiyasi - XX asr fan-texnikasining eng buyuk yutuqlaridan biri bo'lib, u 1986 yilning 19 fevralida, Sobiq ittifoq tomonidan bir modulli - asosiy blok shaklida yer orbitasiga chiqarilgan edi. Bosqichma bosqich ravishda fazoviy yuk kemalari yordamida "MIR" orbital stantsiyasi uchun qo'shimcha modullarni olib chiqib o'rnatildi va ular 6 ta tutashuvchi portlarga ulandi. 2001 yilga kelib, "MIR" orbital stantsiyasining vazni 124 tonnaga yetib qoldi va eng yirik fazoviy apparat maqomini oldi. (hozirda Xalqaro Fazoviy Stantsiya - XFSning vazni bundan ortib ketgan.) fazoviy ekspeditsiyalardan birining ishtirokchisining iborasi bilan aytganda, "MIR" orbital stantsiyasi bir biri bilan old oynalari tarafdan maxkam jipslashtirilgan 4 ta maktab avtobuslarini eslatardi. Mazkur stantsiyaga fazogirlar odatda "Soyuz TM" fazoviy kemasida uchib borishgan va qaytishgan. Kosmik yuklar va jo'natmalarni esa, uchuvchisiz fazo kemasi "Progress-M" da tashilgan. 1990 yillarning o'rtalariga kelib, "MIR" Xalqaro Orbital Stantsiya maqomini oldi. 1995 yilning 27 iyun kuni "MIR" va AQSHning "Atlantis" fazo kemasi bilan dastlabki tutashuvi muvaffaqiyatli amalga oshirildi. Shu vaqtdan boshlab, "MIR"ga rus (ittifoq) fazoviy kemalaridan tashqari AQSHning "Endeavor", "Atlantis" va "Discovery" fazoviy shatllarining to'qqiz marotaba parvozi amalga oshirildi.

Hindcha-Arabcha pozitsion raqamlash tizimi

Ushbu raqamlash tizimi qadimgi Hindistonda paydo bo'lgan. Bu tizimda raqamlarning yozilish shakli, qadimgi sanskrit tilidagi tegishli son nomlarining bosh harflarini devangari alifbosidagi yozilishga o'xshatib olingan. Dastlab bu belgilar orqali 1, 2, 3 ... 9, 10, 20, 30, ... 90, 100, 1000 sonlari tasvirlangan. Keyinroq borib, bo'sh xonani ko'rsatish uchun maxsus belgi (qora nuqta, to'garakcha) qo'yish joriy qilingan. Vaqt o'tib 9 dan katta sonlarni tasvirlovchi belgilar devangari raqamlash tizimi o'nli sanoq tizimiga aylanib qolgan. o'nli sanoq tizimiga qay tarzda va qachon o'tilgan hozirgacha ma'lum emas. VIII-asr o'rtalariga kelib ushbu pozitsion raqamlash tizimi butun Hindistonda keng qo'llanila boshlagan. Taxminan o'sha davrlarda bu raqamlash tizimi asta-sekinlik bilan boshqa mamlakatlarga, xususan Hindixotoy yarimoroliga, Xitoy, Tibet, o'rta Osiyo va Yaqin Sharq mamlakatlariga keng yoyila boshlagan. Aynan shu raqamlash tizimining avval musulmon sharqi mamlakatlariga, keyinchalik esa Yevropa va butun dunyoga tarqalishida buyuk alloma vatandoshimiz Muhammad Muso al-Xorazmiyning xossasi favqulodda ulkan bo'lgan. Chunki al-Xorazmiy o'zining barcha ilmiy asarlarda, chunonchi, mashhur "Al-Jabr val Muqobala" kitobida aynan ushbu raqamlash tizimidan foydalangan. Al-Xorazmiy asarlari IX-XII-asrlar davomida dunyoning taraqqiy etgan barcha qismlarida matematikadan eng asosiy qo'llanma bo'lib xizmat qilgan va XII-asrda uning asarlarini lotin tiliga o'girib, butun Yevropaga ommalashtirilgan. Shu orqali unda qo'llangan raqamlash tizimi, ya'ni, hindcha pozitsion raqamlash usuli matematikadagi asosiy raqamlash tizimga aylangan. Al-Xorazmiy o'z asarlarini o'sh vaqtda musulmon sharqi uchun umumiy ilmiy til bo'lgan arab tilida bitgan. Yevropaliklar bu tizimni al-Xorazmiy asarlari orqali tanishgani bois uni "arabcha raqamlash", tizimdagi sonlarni o'zini esa "arab raqamlari" deb nomlashgan. Bu tarixan noto'g'ri atama bo'lsa-da, lekin u ilmiy muomalada o'rnashib bo'lgani bois, fanga oid adabiyotlarda hali-hanuz keng qo'llanilmoqda.

Hindcha-arabcha raqamlarning shakli ko'p bora o'zgargan. Arab tilida bitilgan qo'lyozmlarda ular quyidagi ko'rinishda ifodalangan (arab imlosiga ko'ra o'ngdan chapga):

Ù ⁼⁰ , ١⁼¹ , ٢⁼², ٣ ⁼³ , ٤⁼⁴ , ٥^{= 5} , ٦⁼⁶ , ٧⁼⁷ , ٨⁼⁸ , Ù©⁼⁹

Hind-arab raqamlarining hozirgi shakli taxminan XVI-asrda paydo bo'lgan deb hisoblanadi. Keng tarqalgan fikrga ko'ra, bunda raqamni ifodalovchi belgi-shakldagi burchaklar soni ushbu songa teng bo'lishi e'tiborga olingan emish. Buning qanchalik haqiqat ekani bizga qorong'u. Bu tamoyilni quyidagi rasm orqali yaqqol tushuntirish mumkin: