Baxshali qo‘lyozmasi

Baxshali qo‘lyozmasi - 1881-yilda Hindistonning shimoliy-g‘arbidan (zamonaviy Pokiston hududi) topilgan mashhur matematika ma'lumotnomasidir. Qo‘yozmaning bitilgan vaqti taxminan eramizning uchinchi asri deb baholanadi. Qo‘yozmaning katta qismi yo‘q bo‘lib ketgan va u topib olingan vaqtda, asarning atiga 70 sahifadan iborat titilib ketgan qoldiqlari mavjud bo‘lgan xolos. Baxshali qo‘yozmasi tarkibida arifmetik, algebraik va geometrik misol hamda, masalalarni yechish usullari keltirilgan. Shuningdek mazkur qo‘yozmada, kvadrat ildiz chiqarish formulasini ham uchratish mumkin.

Qo‘yozmada keltirlgan masalalardan biri quyidagicha: "Qarshimizda erkaklar, ayollar va bolalardan iborat bo‘lgan 20 kishilik guruh. Bu odamlarning hammasi birgalikda, kuniga 20 tangadan ishlab topishadi. Har bir erkak kuniga 3 tanga ishlab topadi. Har bir ayol bir yarim tanga, har bir bola esa yarim tangadan pul topadi. Bu guruhda qancha erkak, qancha ayol va bolalar borligini toping‘. Bu masalani yecha olasizmi? To‘g‘ri javob quyidagicha: guruhda 2 ta erkak, 5 ta ayol va 13 nafar bolalar mavjud. Yechish uchun, guruhdagi erkaklar, ayollar va bolalar sonini mos ravishda a, b, va c bilan belgilaymiz. Ushbu misol, a+b+c=20; hamda 3a+(3/2)b+(1/2)c=20 dan iborat tenglamalar sisteasiga muvofiq keladi. Keltirilgan yechim ushbu tenglama uchun yagona yechim bo‘ladi.

Ta'sir birligi

(Ayzek Azimovdan tarjima)

Mening "Men-Robot" nomli kitobim "Dabldey & Co‘ nashriyoti tomonidan qayta nashr etilganidan so‘ng, ayrim sharhlovchilar (shubhasizki, yuksak zakovat va nozik did egalari bo‘lgan insonlar) u haqida "mumtoz asar" deb maqtay boshladilar va bun menga mamnuniyat bahsh etmasdan qo‘ymasdi.

"Mumtoz" so‘zi, kundalik nutqda tez-tez quloqqa chalinadigan "a'lo darajali", "namunaviy" so‘zlari bilan o‘xshash ma'noni anglatadi. Ularning har biri, mening "Men-Robot" asarim haqidagi shaxsiy fikrim bilan mos tushadi. Lekin men o‘z kamtarinligim va noziktabiatligim evaziga, ushbu faktni tan olishga uyalaman. Hozirda ushbu gaplarni sizga aytayotganimning sababi esa, muhtaram mutolaachi, siz va mening ushbu suhbatimiz o‘ta maxfiy tarzda, yuzma-yuz bo‘layotganidir.

Albatta, "mumtoz" so‘zining yana bir boshqa ma'nosi ham bo‘lib, u menga nisbatan kamroq yoqadi. Uyg‘onish davri adiblari, qadimgi Yunoniston va Rim madaniyatiga oid asarlarni muhokama qilishda ham aynan ushbu so‘zdan foydalanganlar. Ya'nikim, "mumtoz" so‘zi nafaqat namunaviy, balki, "eski", "qadimiy" degan ma'nolarni ham anglatadi.

Nima ham derdim..."Men-Robot" kitobi ancha yillar avval dunyo yuzini ko‘rgan. Uning alohida boblari esa... mayli, bunis muhimmas. Gap shundaki, men sal-pal hafa bo‘lmoqchi bo‘ldim, chunki meni "mumtoz" asar yoza oladigan darajadagi qariya deb hisoblashgan edi. Shu sababli ham men navbatdagi hikoyani, "mumtoz" so‘zini qo‘llanishi maqtovdan ko‘ra ko‘proq haqorat ma'nosini bag‘ishlaydigan soha haqida yozishga qaror qildim.

Tushunarliki, bu shunday soha bo‘lishi kerakki, eskicha, oxori to‘kilgan nomiga ega bo‘lish, o‘z-o‘zidan, noto‘g‘ri, bugungi kunga nafasiga muvofiq kelmaydigan ma'nosini berishi kerak. Aqlli bashara hosil qilib olib, zaharhanda tirjayish orqali, zamonaviy san'at, adabiyot yoki mebel haqida mulohaza qilish mumkin. Axir zamonaviy san'at ham, adabiyot ham o‘tmishdagi buyuk ijodkorlarning buyuk asalari bilan hech bir jabhada qiyoslana olmaydi. Biroq, suhbat zamonaviy ilm-fan mavzusiga burilgan chog‘i, notiqqa shlyapasini yechib, bosh egib ta'zim qilishdan o‘zga iloj qolmaydi.

Birinchi navbatda bu fizikaga taaluqlidir. Zamonaviy fizika va mumtoz fizika mavjud. Ular orasidagi chegara ham juda aniqlik bilan belgilangan: 1900-yil. Mazkur fanda 1900-yilgacha bo‘lgan barcha narsalar mumtoz fizikaga, 1900-yildan keyingilari esa zamonaviy fizikaga ajratiladi.

Bir qarashda bunday ajratish anchayin bahsli ko‘rinadi. XX-asr kishilarining noxolisligi haqidagi xulosa ham bu orada miyaga kelishi mumkin. Lekin, agar haqiqiy xolis nigoh bilan yaxshilab e'tibor qaratilsa, bunday chegara qo‘yish nihoyatda to‘g‘ri va aniq ekaniga qayta ishonch hosil qilish mumkin. Aynan 1900-yilda nazariy fizika bo‘yicha asosiy ilmiy ishlar paydo bo‘lgan edi. Bundan so‘ng esa, uning darajasidagi biror narsa uchramadi.

Yuriy Alekseevich Gagarin

Yuriy Alekseevich Gagarin 1934-yilning 9-mart kuni, Rossiyaning G‘arbiy viloyati (hozirgi Smolensk), Gjat tumanidagi Klushino qishlog‘ida tug‘ilgan. Rus harbiy uchuvchisi, fazogir. Insoniyat tarixida koinotga parvoz qilgan eng birinchi shaxs.

Gararinning otasi Aleksey Gagarin duradgor, onasi Anna Matveyeva esa, sut fermasida ishlagan. Yuriy Gagarin boshlang‘ich ta'limni dastlab, 1941-yilning 1-sentyabrida, Klushino qishlog‘idagi o‘rta maktabda boshlagan. Biroq 6-oktyabrga kelib Gagarin yashayotgan qishloqni nemis - fashistlar armiyasi bosib oladi barcha soha singari, maktab faoliyati ham to‘xtatiladi. 1943-yilda qishloq ozod etilgach, Gagarin yana o‘qishni davom ettiradi. U 1949-yilda Gjat o‘rta maktabining 6-sinfini tugallab, Lyubertsk hunarmandchilik bilim yurtiga o‘qishga kiradi va uni 1951-yilda metall quyuvchi va shakl beruvchi mutaxassis sifatdiaa'loga tamomlaydi. 1951-yilning o‘zida u Saratov sanoat texnikumiga o‘qishga kiradi. 1954-yilning 25-oktyabrida esa, u Saratov aeroklubiga a'zo bo‘ladi. U mazkur aeroklubda yuksak natijalarga erishadi va o‘zining ilk mustaqil parvozini YaK-18 samolyotida amalga oshiradi. Gagarin Saratov aeroklubini ham a'loga tamomlagan. U, umumiy hisobda 42 soat va 23 daqiqa parvoz qilib, jami 196 marta havoga ko‘tarilgan.

1955-yilda Yuriy Gagarin harbiy xizmatga chaqiriladi va u 1955-1957 yillarda harbiy qiruvchi uchuvchi sifatida xizmat o‘taydi. 1955-yilning 27-oktyabrida Yuriy Gagarin, Orenburg (o‘sha vaqtdagi nomi Chkalov) shahriga, 1-sonli harbiy aviatsiya uchuvchilari bilim yurtiga yo‘llanadi. 1957-yilning 25-oktyabrida Gagarin mazkur bilim yurtini ham a'loga tamomlab, Murmansk yaqinidagi, Shimoliy flotga tegishli bo‘lgan 169-qiruvchi aviatsiya polkining 122-qiruvchi aviatsiya diviziyasida harbiy xizmat o‘tashni boshlaydi. Shu yili Gagarin, Valentina Gorycheva bilan turmush quradi. Ular ikki nafar qiz farzand ko‘rishgan.

Leonardo da Vinchi va Abadiy dvigatelning imkonsizligi tamoyili

Abadiy dvigatelning imkonsizligi haqidagi tushuncha fizikaning maktablardayoq o‘quvchilar ongiga singdiradigan eng muhim qoidalaridan biri hisoblanadi. Natijada ko‘pchilikda shunday tushuncha paydo bo‘ladiki, kimki abadiy dvigatelni yasashga harakat qilayotgan bo‘lsa, demak u, yoki savodsiz, yoki, aqldan ozgan degan xulosaga kelinadi. Bunday yondoshuv bilan esa biz, o‘rta asrlar davri olimlarining fan va texnika oldidagi xizmatlarining ahamiyatini nomunosib tarzda pasaytirib qo‘yamiz.

Umuman olganda abadiy dvigatel yasash uchun bo‘lgan urinishlarni tushunish mumkin. Birinchidan, samarador va arzon energiya manbasi bo‘lgan mashinalarni qurish, jamiyatning eng muhim talablaridan biri hisoblanadi. (shunisi qiziqki, antik davrda, turli xil ilmiy maktablar mavjud bo‘lganiga qaramay, abadiy dvigatel yasash g‘oyasi amalda mavjud bo‘lmagan. Sababi oddiy: arzon ishchi kuchi - qullar mehnatidan keng foydalanish.) bu sohadagi dastlabki ixtirolar, turli mamlakatlarda XII-XIII asrlarga taalluqli bo‘lib, u asosan hunarmandchilik ishlab chiqarishining talab va ehtiyojlari bilan bog‘liq. Ikkinchidan, juda kuchli psixologik omil mavjud: kim ushbu muammoni hal qila olsa, butun insoniyatga katta xizmat ko‘rsatgan bo‘ladi va uning nomi asrlar osha ulug‘lanadi. Va nihoyat, uchinchidan, har kim ham tabiatdagi abadiy, to‘xtovsiz harakatlarni kuzatishi mumkin: Oyning, sayyoralarning harakati, daryolarning oqishi kabi. Agar bunday harakat tabiatda mavjud bo‘lsa, nahotki inson, texnik ko‘nikmalar va ilmiy salohiyat orqali, sun'iy abadiy dvigatelni o‘z qo‘llari bilan yasay olmasa? Agar sening modeling ishlamayotgan bo‘lsa, uni mukammallashtirishga intil! Shunday fikrlar, ilm-fan, texnika bilan aloqasi bo‘lgan ko‘plab shaxslarni abadiy dvigatelning loyihasi ustida faol ravishda izlanishga undagan.