Sun'iy intellekt: fikrlaydigan mashinalar, ongli robotlar haqida

(yoxud, robotlar Frankenshteynga aylanmasligiga kafolat bormi?)

Intellekt tushunchasi ta'rif uchun bag‘oyat qiyin tushunchalar sirasiga kiradi. Uzoq asrlar davomida insoniyatning eng zehni o‘tkir ilm peshvolari intellektning aynan nima ekanligi haqida muttasil ilmiy-falsafiy munozaralar yuritib kelishgan. Lekin bundayin ilmiy bahslar qanchalik darajada keskin yoki murakkab bo‘lmasin, ularda o‘ziga xos mutlaq yakdillik bor edi: intellekt - insongagina xos bo‘lgan oliy tushuncha o‘laroq qaralardi. Basharti, biror adabiy yoki fantastik asarda insondan o‘zga mavjudod yoki narsaning ong va tafakkur sohibi bo‘lishi, qisqacha aytganda - intellektga egaligi haqida gap borsa hamki, bu o‘z nomi bilan badiiy to‘qima yoki, fantastik uydirmadan nariga o‘tmagan. Suqrotdan boshlab, Eynshteyngacha bo‘lgan davrlarda hatto eng yuksak zakovatli olimlarda ham intellektning sun'iy bo‘lishi mumkinligi haqida jo‘yali jiddiy ilmiy fikrning o‘zi bo‘lgan emas...

Biroq, XX-asrning dastlabki choragidan boshlab vaziyat butunlay o‘zgardi. Aniqrog‘i, insoniyat o‘z xizmati uchun elektron hisoblash mashinalari - kompyuterlarni joriy qila boshlar ekan, intellekt masalasidagi bahslar ham yangi o‘zanga burildi. Insoniyat o‘z qo‘li bilan yaratilgan intellektual mashinalar - kompyuterlar, robotlar va boshqa shunga o‘xshash mexanik-elektronik tizimlar tomonidan muayyan intellektual salohiyat taqozo etuvchi masalalarni mustaqil hal etishi, o‘zi qaror qabul qilishi va vaziyatga qarab o‘z hatti-harakatlarini muvofiqlashtira olishi mumkinligi kabi intellektual "hislatlari" bilan yuzma-yuz keldi. O‘shanda ilk bora intellektning yasama shakli, ya'ni - sun'iy intellekt haqidagi bahslar o‘rtaga chiqqan edi. Keling, ushbu maqolada biz ham yana bir bora o‘sha muhim va qiziq masalaga - sun'iy intellekt masalasiga murojaat etib ko‘ramiz.

Nima sababdan Britaniya funtiga chiziq tortilgan?

Lotin tilidagi "libra" - tarozu so‘zidan funtning shartli belgisi "lb" paydo bo'lgan. Qadimgi Rimliklar bir funt - 327.64 grammga teng qadoqtoshga lb belgisini qo‘yishgan. Biz bunday funtning 12 unsiyadan tashkil topganligi haqida gapirib o‘tgan edik. Bu asosiy savdo funti hisoblangan. Keyinroq u Sharqiy Rim imperiyasi Vizantiyaning ham asosiy pul birligiga aylandi. Uning vazni esa deyarli o‘zgarmadi - 327.456 gramm. Ushbu funtga asoslanib, tanga pullar zarb qilingan.

Libra so‘zining esa, katta ehtimolki, qadimda Sitsiliya orolida yashagan yunon xalqlarining hajm o‘lchov birligi - "Litra"dan kelib chiqqan bolishi mumkin. Eramizdan avvalgi VII asrda Sitsiliya yunonlari misdan yasalgan 219.7 gramm vaznli qadoqtosh-pullardan foydalanishgan. Italiyada Rim imperiyasigacha bo'lgan davrda yashagan qabilalar ularni yashagan "Litra" deb atashgan. Yunonlardan farqli ravishda, Italiya hududida yashagan qabilalar Litradan vazn o‘lchov birligi sifatida foydalanishgan. Eramizdan avvalgi VI asrda esa, yunon Sitsiliyasi, aynan shu nom bilan 0.87 gramm vaznli kumush tanga pullar zarb qila boshlagan. Aftidan insonlarga yangi pul zarb qilishdan ko‘ra, unga yangi nom qo‘yish osonroq bo‘lgan shekilli. Sababi ming yillardan keyin ham Italiya hududidagi asosiy muomaladagi pul birligi - "lira" deb atalishini boshqacha izohlash qiyin. Albatta, yevrohududda "Yevro" joriy qilinishi bilan, italyan lirasi o‘z dolzarbligini yo‘qotdi. Lekin qadimgi yunon va italyan qabilalarining libra va litralari boshqa bir mustahkam tizim - Xalqaro Birliklar Tizimi - SI da, albatta, farang tilida, hajm o‘lchov birligi - litr nomi ostida o‘zining muqim o‘rnini topgan.

Oppoq kiyinganlar

Ilmiy nufuzga ega biror shaxs haqida axborot berilayotganida yoki uni biror hay'atga tanishtirilayotganida, odatda uning ilmiy unvoni (yoki darajasi desak ham bo‘ladi) qo‘shib aytiladi. Masalan, "Falonchi Pistonchiev, fan doktori", yoki, "Pistonchi Pistonchiyevich, dotsent" kabi. Umuman olganda ilmiy unvonlarga ega bo‘lish hammaga ham yoqsa kerak. Keling ushbu unvonlarning tarixi haqida suhbatlashamiz.

Ilmiy unvonlar o‘zbek tiliga, XX asrda kirib kelgan deganlar qattiq yanglishadi. g‘arbga xos ilmiy unvon yoki darajalardan farqli o‘laroq, sharqona nozik an'analar va qadriyatlar zamirida, ustoz, muallim, piri-komil, shayx kabi o‘ziga xos ilmiy daraja va unvonlar mavjud bo'lgan. ekin, Sharq ilm-fani va unga tegishli faktlar alohida katta mavzu bo'lgani uchun, biz bu maqolada bugungi kunimizda amalda bo'lgan va aksariyati Yevropa tillaridan kirib kelgan ilmiy unvon va darajalar haqida fikr almashamiz.