Â
Qahramonlarning keyingi taqdiri. Tartalya Breshiyada tura olmadi; bir yarim yildan keyin hatto ma'ruzalariga gonorar ham olmasdan Venetsiyaga qaytib keldi. Disputdagi mag‘lubiyat unga ko‘p zarar yetkazdi. Umrining oxirida (u 1557-yili vafot etdi) "Son va o‘lchov haqida umumiy risola" chiqara boshladi, uni nashr etish Tartalya vafotidan so‘ng tugadi. Risolada kubik tenglama haqida juda kam gapiriladi, Tartalya butun umr gapirgan yangi algebra haqidagi katta risoladan hech narsa yo‘q bo‘lib, uning yaxshi saqlangan merosi orasidan ham topilmadi.
Aksincha, musobaqadan so‘ng Ferrari juda mashhur bo‘lib ketdi. U Rimda ommaviy ma'ruzalar o‘qiydi. Milandagi soliqlar boshqarmasiga rahbarlik qiladi, kardinal Mantuya xizmatiga taklif etiladi, qirolning o‘g‘lini tarbiyalashda qatnashadi. Fanda esa u boshqa iz qoldirmadi! Ferrari 43 yoshida (1565-yili) vafot etÂdi; afsonaga ko‘ra uni o‘z singlisi zaharlagan. Uning o‘limi haqida gapirib Kardano rimlik shoir Martsialning ushbu ma'nodagi she'rini eslaydi:
Â
Ajoyib qisqa-asr va kamyob qarilik berilgan,
Nimaniki sevsang, xohishing shu bo‘lsinki, u senga kamroq yoqsin.
Â
Kardano ularning har ikkisidai ham uzoqroq yashadi. Biroq uning hayotining oxiri yengil o‘tmadi. Bir o‘g‘li (vrach Jambattista, Kardanoning undan umidi juda katta edi) rashk qilib xotinini zaharladi va 1560-yili qatl etildi. Bu zarbadan so‘ng Kardano uzoq vaqt o‘ziga kela olmadi. Uning ikkinchi o‘g‘li - Aldo -bezori va betayin daydi bo‘lib ketdi va o‘z otasini tunab qochdi. 1570-yili Kardano qamaldi, mol-mulki esa musodara qilindi. Uning qamalishining sababi noma'lum - ehtimol, inkvizitsiyaning tashabbusidir. Kardano qamoqqa olinishi oldidan 120 ta kitobini yo‘q qildi. Kardano umrining oxirgi kunlari papadan o‘rtamiyona pensiya oluvchi "ayrim shaxs" (uning o‘z so‘zicha) sifatida Rimda o‘tkazdi. Kardano o‘z hayotining oxirgi yillarini "Mening hayotim haqida" degan tarjimai-hol kitobini yozishga sarfladi. Unda eslanadigan oxirgi fakt 28 aprel 1576 -yilga to‘g‘ri keladi, Kardano esa 21-sentyabrda vafot etdi.
o‘z avtobiografiyasida Kardano Tartalyani to‘rt marta eslaydi. Bir o‘rinda Kardano Tartalyaning "hech kim hamma narsani bilmaydi, kimki o‘zi ko‘p narsani bilmasligidan gumon qilmasa unda u kishi hech narsani bilmaydi" degan fikrini tasdiqlab keltiradi. Boshqa o‘rinda Tartalya "menya yaxshilik qiluvchi do‘st va insondan ko‘ra muholif va g‘olib kishi sifatida ko‘rishni afzal ko‘rardi",- dendi. Yana Tartalya Kardanoning "grammatika chegarasida chiqmagan" tanqidchilari ro‘yxati orasida ekan. Nihoyat, biz eng oxirgi betda: "E'tirof etamanki, matematikada ba'zi narsalarni, haqiqatan esa arzimas miqdorda, birodar Nikolodan oldim"-deb o‘qiymiz. Kardanoning ko‘ngli taskin topmagan ko‘rinadi!
Â
< avvаlgi |
---|